آخر کجھ تاں اے جٹّ اکھواؤن وچ
آخر کجھ تاں اے جٹّ اکھواؤن وچ
- ہرجیت گل
اپنی گل شروع کرن تو پہلا مے واضع کر دیوا کہ جٹّ شبد دے پرچلت معنےآں اتے اس وچوں اپجی کسے وی قسم دی ہاؤمے نال اس لیکھ دا کوئی تعلق نہی اے اتے نہ ہی اس دا مقصد جات پات جا کسے قسم دی گٹھ ونڈ دی تائید جا پروڑھتا کرنا اے۔ انسانیت دے اصولاں مطابق وی کسے قسم دی جات پات دا ابھیمان انسانیت مخالفان ورتارا اے۔ رہتنامیاں اتے گرُو اپدیشاں دے مطابق تاں سکھی وچ داخلہ کرن اپرنت کسے وی انسان دا پہلا نام دھرم جات گوت وغیرہ دا انت ہندا اے اتے سمچے سکھا دی اک ہی جات انسانیت باقی بچدی اے۔ خاص کرکے سکھ جد امرت پان کرن اپرنت خالصے دے روپ وچ ظاہر ہندا اے تا اوہ ایہناں ساریاں پرانے منوں وادی قدراں قیمتاں نوں پہلا تلانجلی دندا اے اتے پھر منکھتا دے سبھ تو نویلے، نویکلے، نیارے اتے انسانی قدراں قیمتاں نوں پرنائے اصولاں نوں سمرپت ہندا اے، جاں کہہ لوو ہونا چاہیدا اے، ایہہ بوہت زیادہ ضروری نیم اے۔ پر کی حقیقت وچ اجیہا ہندا اے ؟ جیکر نہی تاں کیؤ ؟ کی ساڈی مذہبی لیڈرسپ اخلاقی تور تے اینی کمزور نمانی اتے بے بس اے کہ اوہ سکھی اصولاں نوں سختی نال لاگوُ کرواؤن دے اہل وی نہی رہی ؟ جاں پھر اج دی سکھی صرف بانے تیک محدود ہو گئی اے اتے سکھی قدراں قیمتاں، روایتاں اتے پرمپراواں دا کوئی مطلب باقی نہی رہِ گیا ؟ اجیاے انیکا سوال کھڑے ہندے ہن ۔ پر اس لیکھ دا مقصد صرف جٹّ سبد نوں اپناؤن اتے جٹّ اکھواؤن وچ جو گرو سکون اتے تسلی اج لوک محسوس کردے ہن اس تیک ہی محدود اے۔
آکسفورڈ ڈکشنری دے بریٹیش اڈیشن مطابق جٹّ دے لفاجی مطلب ویکھ کے جٹّ اکھواؤن والے شاید ناراض وی ہونگے اتے اس شبد تو کنی وی کتراؤنگے، کیونکہ اس مطابق جٹّ ہون دا مطلب ان پڑھ، پیڈو، آوارہ تے گوار ہونا اے۔ پرانے ویلے دا تاں پتہ نہی کیونکہ عامَ جنتا ودھیرے پڑھی لکھی نہ ہون کارن آکسفورڈ ڈکشنری تک رسائی ہونا شاید ممکن ہی نہ وی ہووے، پر اج دے علم دے یگ وچ خاص کرکے کمپیوٹر سائنس دے ترقی دیاں سکھراں چھوہن کارن ہریک پڑھیا لکھیا انسان جو جٹّ وی ہووے اتے اس اپر مان وی کردا ہووے سہجے ہی ایہناں معنےآں دے ڈونگھے مطلب سمجھ سکدا اے ۔ اج دا ہر اک پڑھیا لکھیا انسان ایہناں غلہّ بارے جانکاری وی رکھدا اے۔ پھر وی اوہ جیکر ایہناں نوں اکھوں پروکھے کردا ہویا جٹّ شبد دا استعمال کردا ہویا اپنے جٹّ ہون اپر خوش اے، مطمعن اے اتے اپنے آپ نوں جٹّ ہون تے بھاگشالی اتے گورومئی احساس اپناؤندا اے تاں ایہہ کہن لئی مجبور ہونا ہی پویگا کہ آخر کجھ اجیہا تاں اے جو اس شبد وچ اے کہ اس نوں اکھواؤن وچ جا سمجھن وچ آدمی خوشی محسوس کردا اے۔
عامَ تور تے ایہہ سمجھیا جادا اے کہ جات گوت دا ابھیمان منوں سمرتی دی ورن ونڈ کارن اپجیا اے۔ منوں واد دیاں جڑا ساڈے سماج وچ کافی ڈونگھیاں ہن۔ پر منوں دی جاتی ونڈ مطابق تاں جٹّ دی گنتی شودر وچ ہندی اے، بھلا کوئی شودر اپنی جات جاں گوت دا اینا مان کویں کر سکدا اے؟ ساڈے کامریڈ ویرا دی تعلیم ایہہ دسدی اے کہ جات دا مان خاص کرکے جٹّ ہون دا مان، پیداواری دیانتداری دے اپر قابض ہون کرکے اپجدا اے۔ بھارت خاص کرکے پنجاب دے لوکا دا مکھ پیشہ صدیاں تو کھیتی رہا اے اتے کھیتاں دی مالکی کسے ترا حل واہکاں مطلب کرسانا نوں مل گئی۔ ایہہ وڈا کم بابا بندہ سنگھ بہادر دے ستّ اٹھ ورھیاں دے ٹٹویں جاے راج کارن ممکن ہو سکیا سی، جدوں کہ پنجاب وچوں جگیرداری دا صفایا کرکے حل واہک (جٹّ) نوں زمین دی مالکی دا حق نصیب ہویا سی۔ جیکر کمیونسٹ فلاسفراں دے اس تتھّ نوں وی منّ لیا جاوے کہ پیداوار دے دیانتداری دی مالکی دے کارن جٹّ اینے ابھیمانی ہو گئے ہن کہ اوہ اپنے آپ نوں سرو سریسٹ ہون دا بھرم پال بیٹھے ہن تاں وی ایہہ گل زمینی پدھر تے سچائی دے نزدیک نہی جاپدی۔ جیکر اس ترا ہندا تاں سکھ جٹا تو علاوہ سمچے بھارت وچ کھیتی کرن والا ہریک انسان اتے پنجاب دا ہندو کھتری اتے براہمن جو کسے ویلے اس پیشے نال وڈی پدھر تے متعلق سی اتے اج وی ٹانواں ٹانواں اے، (اجوکے ویلے وچ ودھیرے کرکے ایہہ لوک کھیتی نوں لاہیوندا دھندا نہ سمجھ کے اس تو کنارہ کر گئے ہن) وی اجیہا ہی وطیرہ اپناؤندا۔ ہالہ کہ براہمن اتے کھتری طبقہ ہندو رہُ ریتا اتے منوں دی سمرتی دی ونڈ مطابق وکھری ترا دی ہاؤمے دا سکار ضرور اے، پر جٹّ واد ورگی اکھوتی گوروشالی ہینکڑ اس وچ نہی اے۔ جے کجھ کو پوٹیاں تے گنے جن جوگے وڈے سیاسی گھرانیاں اتے جگیرداراں نوں چھڈّ کے عامَ حل واہک دی معاشی حالت ول نوں ویکھیا جاوے تاں اوہ پچھلیاں تن صدیاں توں، جدوں تو، مالکی دے حق حاصل ہوئے دسے جادے ہن کدی وی اینے خوشگوار اتے خوش حال وی نہی راے کہ امیری ورگی کسے بیماری نے اجیہا ابھیمان بھریا ہووےگا۔ جے کجھ کو پوٹیاں تے گنے جان جوگے وڈے سیاسی گھرانیاں نے اپنی ہکّ دے زور اتے بھارتی قنوناں دیاں دھجیاں اڈاؤدے ہوئے اپنی جگیرداری قایم رکھی اے(بھاوے کہ پنجاب وچ سیلنگ ایکٹ آؤن کارن جگیرداری دا بھوگ پے چکا اے پر پھر وی اپنے سیاسی داء پیچاں صدقہ مجھّ کور، جھوٹا سنگھ، بینگن سنگھ، ٹماٹر رام ورگے نانواں ہیٹھ بینامیاں زمیناں والے جگیردار کسے نہ کسے روپ وچ موجود ہن) اج بھاوے زمیناں دیا قیمتاں وچ اتھاہ وادھا ہویا اے پر جٹّ دی معاشی حالت ہور وی ترس یوگ ہو چکی اے۔ کھیتی ہمیش دی طرحاں گھاٹے دا سودا اے جٹّ بری ترا قرضے دے مکڑ-جال وچ الجھ کے کھدکشیاں دی رااے پیا ہویا اے ۔ کھیتی تو سوا کوئی ہور کاروبار جٹّ دے وسّ دا روگ نہی بھاوے کہ کجھ اک لوک آڑھت آدی وچ پیر جماؤن دے یتناں وچ کامیاب وی ہوئے ہن، پر پھر وی جٹّ واد توں کھہڑا نہی چھٹّ رہا۔ جٹّ سبھ تو سریسٹ کہلاندے براہمن نوں وی ٹچّ ہی جاندا اے۔ ویلے دی وڈمنا ایہہ اے کہ براہمن وی اج کسے ویلے نیچ جات آکھے اتے سمجھے جاندے جٹّ نوں (جدوں کہ حقیقت وچ کوئی نیچ اتے دوسرا اچا نہی ہندا) مراسیاں اتے بھنڈا دی نیائی اپنا ججمان اتے پالک سمجھن لئی مجبور اے۔ جیکر اس ورتارے نوں مارکسی ویرا دے اپر دسے ترک تے پرکھیئے تاں وی ایہہ نیاں سنگت نہی لگدا ۔ ایتھے ودیساں وچ تا کوئی زمیناں دی مالکی دا بھرم نہی اے ، پر پھر وی جات گوت دی ونڈ بدستور جاری اے، سگوں بہت ویرا ایہہ پنجاب نالو وی اگے تکنیک ہوئی لگدی نظر آؤندی اے۔
ایہہ جٹّ واد دے گرو دا عجیب ورتارا پنجاب وچ خاص کرکے جٹّ سکھا وچ زیادہ اے جدوں کہ اپر دسے گربانی دے اصولاں مطابق سکھاں وچ ایہہ ہونا ہی نہی سی چاہیدا، کیونکہ گرُ صاحبہ دی فلاسفی اتے سکھ دھرم دی بنیاد ہی منکھواد اتے سرب ساجھینوالتا دے اصول نوں پرنائی ہوئی اے۔ پر ویکھن وچ ایہہ آؤندا اے کہ جٹّ واد دا سبھ تو ودھ سکار وی سکھ ہی اے۔ بہت پہلاں انڈیا ٹو ڈے دا اک انک بھارت وچ جاتپات دے موضوع اپر آیا سی جس نے ایہہ سٹہ کڈھیا سی کہ پنجاب دا جٹّ جو سکھ وی اے اس کرچی دا سبھ تو ودھ سکار اے۔ اس اکھوتی جٹّ واد دے ودھدے غلبے کارن سکھا وچلے ہور حصے وی عجیب تراسدی دا سکار ہن۔ سوائے کجھ کو سکھ بھائیچاریا جویں کہ رامگڑھیاں اتے آہلووالیاں دے سکھا وچ ہور کوئی وی اپنی گوت نوں کھل کے نہی لکھدا اتے دسدا۔ سکھ سماج وچلی اس ونڈ نے دوسریاں وچ اہساسے کمتری پیدا کر دتا اے جو سکھی دیاں مہان پرمپراواں دے برخلاف اے ۔ پر اس طرحاں دے احساس دے پسرن اتے پرپھلت ہون کرکے ودھیرے لوکا نے اپنی گوت بدل کے جٹّ سکھا والی رکھ لئی ہوئی اے۔ کئی ویر حالت بڑی عجیب اتے ہاسوہینی بن جاندی اے۔ میرے پنڈ دا اک پروار سکھا دی نائی برادری وچوں اے، سارا پروار پڑھیا لکھیا اے اتے میرے چنگے متراں وچوں ہن۔ میرے ایہناں مترا دے پیؤ جی میرے استاد وی راے ہن۔ پروار دے وچلے دو بھراواں نے اپنے پچھے ساڈے پنڈ اتے علاقے دی پرچلت گوت “گلّ” لکھ لیا اتے تیسرے نے پتہ نہی کی سوچ کے سندھو اپنا گوت لکھ لیا۔ اوہناں دے کسے گھریلو سماگم دے موقعے تے نزدیکی مترا دوستاں وچ اس گل نوں لے کے بحث ارمبھ ہوئی کہ اس طرحاں پچھلا نام بدلکے اس روڑھیوادی سماج وچ عزت نہی ودھائی جا سکدی، کیونکہ پینڈو پچھوکڑ کرکے لوک ہریک خاندان دیاں پچھلیاں کئی پشتہ تو جانو ہندے ہن، اس کرکے اجیاے ورتارے نوں عامَ لوکا وچ مانتا نہی ملدی سگوں کھلی ہی اڈائی جادی اے۔ دوسرا سکیاں بھراوا ولوں وکھری وکھری گوت نوں اپناؤن نال سگوں بھمبلبھوسا پیدا ہندا اے، ایہہ میرا ترک سی۔ پر میرے دوست دی کہی ہوئی کئی ورھے پہلا دی گل مینوں اج وی بے چین کر جاندی اے، جدوں اس نے میری دلیل دے جواب وچ کیہا کہ تیرے لئی ایہہ سبھ کہنا بڑا آسان اے، جیکر توں اس دی اصلی حقیقت جاننی اے تاں اک ویر نائیا دے گھرے جم لے کے ویکھ!
سکھ گرودوارہ صاحب جتھوں سانوں دھرم دی سکھیا اتے سلڑائی ملدی اے وی اج اس تو الزام مکت نہی ہن۔ گوردواریاں دے ناں وی ہن جاتا دی بنیاد تے رکھے ہوئے ہن اتے اس وچ دن ب دن وادھا ہو رہا اے۔ خود میرے اپنے پنڈ وچ ہی جٹا دیا 14 پتیاں دے وکھو وکھرے پتیاں دی گنتی جنے ہی جٹا دے گرودوارہ صاحب موجود ہن، مذہبی سنگھا دیاں دو پتیاں ( پرچلت زبان وچ ٹھٹھیاں) دے دو وکھرے گرودوارہ صاحب ششوبت ہن، رامگڑھیاں دا اک الگ اتے رہندی قصر چھیبا برادری دے نوے کھلھے گردوارے نے پوری کر دتی اے۔ خیر اوہ تاں پنڈ اے لوکاں دی ان پڑھتا کارن چھوٹی سوچ اتے آپسی وکھریویں کہہ کے گل آئی گئی کر سکدے ہو، پر پنجاب دے شہراں دی حالت اس تو وکھری نہی اے۔ ہن تا اتھے ودیساں وچ وی ایہہ ورتارا سگوں پنجاب نالو کتے ودھ جورا تے اے۔
کجھ سماں پہلاں اک آرمی افسر (جو سکھاں وچلی لبانا برادری نال متعلق سن) اتے کرنل دے عہدے تے براجمان سن، اتھے ایہہ دسن جاں لکھن دی ضرورت نہی کہ اوہ پڑھے لکھے سوجھ وان ہی ہونگے۔ اس موضوع تے گل کردیاں کہہ راے سن کہ جٹّ سکھا نے سکھ دھرم نوں اغوا کر لیا اے اتے شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی اس دی اک مثال اے کیونکہ اس اپر جٹا دا قبضہ اے، مے سمجھدا ہاں کہ شاید اسے کرکے ہی ووٹ سیاست دی لوڑ مطابق بادل صاحب والی سکھ لیڈرشپ نے بعد وچ شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی دی پردھانگی والی کرسی تے اک غیر جٹّ نوں (جٹا دی زبان وچ بھاپے نوں) بٹھایا ہویا اے ۔ سوال اٹھدا اے کہ اس نال حالت وچ کجھ سکھاواں موڑ پیا اے؟ کیونکہ کرنل صاحب دا تعلق لبانا برادری نال سی اتے اوہ بڑے زور نال ایہہ گل منواؤن دی کوشش کر راے سن کہ سکھی وچ سبھ تو ودھ قربانیاں لبانا برادری نے ہی کیتیا ہن اتے اوہ سکھ قوم دے بہت سارے شہیداں دے ناں گنا گنا کے تتھا نال ایہہ ثابت کرن دی کوسش کر راے سن۔ جنا شہیداں دا اوہ ذکر بار بار بڑے اتشاہ نال کردے ہوئے اوہناں نوں لبانا برادری دا حصہ دسّ راے سن، عامَ جن عام سکھ نے کدی اتہاس اتے سکھ پرمپراواں وچوں اجیہا ورتارا محسوس ہی نہی کیتا ہووےگا، گھٹو گھٹ اس دن تو پہلا میرے لئی اوہ سبھ سکھ سہید سن پر پہلی ویر اجیہا سن کے نہ صرف اٹپٹا لگیا سگوں برا وی کہ ہن اسیں پرانے سکھ شہیداں دتا جاندا گوتاں دی کھوج کرکے آپو اپنی برادری نال نوڑ کے اوہناں دیاں بے مثال مہان قربانیاں اتے شہادتاں دے مشن دے پدھر نوں نیویاں کر راے ہاں۔ ، پر میری اس سوچ نوں اوہ جٹّ واد گرداندے سن اتے میرے وچوں اوہناں نوں شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی بولدی پرتیت ہندی سی۔ اجیہا رجھان اج کلھ ہریک بھائیچارے وچ بڑی تیزی نال پنپ رہا اے۔ ودیش وچ بلا والے بابیاں تے ہوئے حملے نال سکھ سماج دا اک اتٹّ اتے گوروشالی تریخی ورثہ سمبھالی بیٹھا حصہ “رنگھریٹا گرُ دا بیٹا” وی اجوکے ورتارے تو نراش ہتاش اتے بے مکھ ہون ول ودھ رہا اے۔ تلک وہار دلی دی ترو تازہ گھٹنا نال جس وچ سکھ اتے بالمیکیا دا ہنسک جھگڑا سکھر تے پجّ گیا اے۔ سکھ چنتکاں اتے سکھ مریادا دی روح نوں سمجھن والیا دے دل دکھی ہوئے ہن کیونکہ سکھی تاں ہمیش نتانے، مظلوم ،سماج ولو دبائے اتے درکارے طبقہ دے حق وچ کھڑھدی آئی اے اتے ایہی سکھ فلسفے پچھان اتیُ اصل روح اے۔
اجیہا ہی اک ویر میرا تجربہ اک پرمکھ سکھ شخصیت نوں نجی ملنی ویلے ہویا سی، جس دا ذکر مے کتاب گاڈی راہ وچ وی کیتا سی۔ ایہہ سجن سن ہندوستان دے مکھ الیکشن کمیشنر اتے بعد وچ مرکزی سرکار وچ کھیڈ وزیر راے سردار منوہر سنگھ گل۔ اوہ وی پنجاب دی کرسانی دی درسمت بارے گمبھیر وچار چرچہ کردیا ہویا کسے دوسرے میمبر پارلیمینٹ دے ناں تے بول پئے چھڈو پرے اوہ وی کوئی …بندہ اے …چھیبا جیہا !! پر اگلے واک وچ ہی سیاسی لوکا دی طرحاں سمبھلدے ہوئے اتے گل بدلدے ہوئے کہن لگے ایہہ نہ سمجھنا کہ میرے وچ کوئی جٹّ واد اے، مے تاں کرسانی دی گل کردا۔ ہالہ کے اوہ نال دی نال ساڈے کولوں سوال پچھ کے ایہہ وی جاننا چاہندے سن کہ تسی کون ہو جواب سی اک گل اتے دوسرا سندھو۔ ساڈے جواب نال نسچے ہی اپنے آپ نوں کسوتی ستتھی وچوں باہر نکلیا محسوس کردے ہونگے۔
اس طرحاں دیاں انیکا مثالاں ہر انسان دے نجی تجربہ دا حصہ رہیا ہونگیاں جدوں کہ اوہ ویکھدا اے کہ ساہمنے والا انسان جٹّ نہ ہو کے وی جٹّ اکھواؤن وچ فخر محسوس کردا اے۔ خاص کرکے ساڈے اجوکے سبھیاچار وچ پیش کیتے جاندے گیتا وچ جدوں کیہا جاندا اے کہ
“بانیئے نے جٹّ ڈھاء لیا،
لوکی ویکھدے تماشہ کھڑکے،
جٹّ کہندا اٹھ لین دے …۔
ایہہ گیت بانیاں دے گھری ویاہ شادیاں تے عامَ وجدا اے اتے کسے نوں اس وچلے بولاں اتے تتھاں تے کوئی اعتراز نہی۔ گل کی اس ورتارے نوں ساریاں نے اپنا لیا ہویا لگدا اے۔ ساڈے اتھے کینیڈا وچ آؤن تو پہلا پروار دے روزی روٹی دے زریعہ دا اک حصہ اک چھوٹا وپار وی سی جس دا ناں “گلّ” تو سرو ہندا سی ساڈے بعد وچ اس نوں راجیش ناں دا اک ہماچلی پہاڑیا چلاؤندا اے اتے اس نے اپنا ناں بدل کے راجیش گل ہی رکھ لیا ہویا اے۔ اسے طرحاں اج کلھ ساڈے کول اک بہت چنگی شہرت، پڑائی لکھائی، ودھیا معاشی حالت اتے چنگے سماجی رتبے والا اروڑا پروار رہندا اے جو پنجاب وچ رہندیاں اپنی گوت دی تھاں تے گاندھی لکھیا کردے سن۔ پر ٹین ایز دے بچے نے اتھے ساڈے وچ رہِ کے اپنے نام نال جٹا والا گوتر اپناؤنا ارمبھ دتا اے کیونکہ اوہدے ہانی اس نوں اپنا لاسٹ ناں دسن لئی زور پاؤندے سن۔ پنجابی وچ ودھیا بول چال اتے جماعت وچ سبھ تو چنگا ہون کارن ٹیچر نے سہجے ہی سمجھ لیا کہ اس دا پچھوکڑ پنجاب دا کوئی پنڈ ہووےگا اتے بچے نے اس وچ اپنی شان سمجھدیاں کہہ دتا کہ میرا پنڈ دا ناں ایہہ اے۔ ایہہ پچھن تے کہ ایہہ پنڈ اے کتھے کوئی اتر نہ دے سکیا کیونکہ اسنے کدی پنڈ ویکھیا ہی نہی اے۔ تسی ہندے کون ہو جواب دتا گل۔ پر لکھدے کیؤ نہی دا جواب سی پہلاں توں ہی آخری نام سنگھ چلیا آ رہا اے۔
اج دے نوجوان طبقہ وچ ایہہ بھاونا تیبرتا نال تکنیک اے اتے ودھدی ہی جا رہی اے اس دے کارنا دی پیڑ نپدیاں پہلا کارن تا ساڈے سکھ سماج دا سکھی قدراں قیمتاں تو بے مکھ ہونا ہی نظر آؤندا اے۔ اج دے دور وچ معاشی خوش حالی دا انند ماندے بہت سارے لوکا دے بچیا نے زمیداری اتے کھیتی نالو بھاوے چروکا ہی ناطہ توڑ رکھیا اے اتے اوہ جمے پلے، پڑھے اتے وڈے وی شہری سبھئک اکھواؤندے سماج وچ ہی ہوئے ہن۔ پر جٹّ واد نے اوہناں دا کھہڑا نہی چھڈیا۔ کالجاں یونیورسٹیاں وچ پڑھدیاں ہویا وی جٹّ بھاپے دا مدعا سبھ تو وڈی روچک جانی جادی بے سٹہ بحث دا بھکھواں مدعا رہندا اے۔ مے کئی ٹین ایزر بچیا وچ ایہہ جذبہ اک بیمار نفسیات دی ترا پنپیا ہویا پایا اے۔ کئیاں نے تاں اپنیاں کتاباں کاپیاں تو علاوہ گھر اتے اپنے کمریاں دیاں کندھاں تیک وی اپنی جٹا والی گوت لکھ لکھ کے بھریاں ہوئیا ہن۔ ایہہ بیماری ہائی سکول دے بچیا وچ اتھے وی اتے پچھلے ملک پنجاب وچ وی جورا تے اے۔ اس دماغی بیماری دی دوسرا وڈا کارن ساڈے اج دے گیت کار اتے گلوکار کلاکار ہن جو اس بے اصولے جٹّ واد نوں بنا وجہ اپنے گیتا وچ ودھاء چڑھا کے پیش کردے ہن، ہالہ کہ ودھیرے کرکے ایہناں گیتا دے مطلب کسے طرحاں وی جٹّ کہلاؤن والیا دے سماجی سروکاراں دے خلاف ہی ہندے ہن، پر بیٹ دی دیوانی نوجوان پیڑھی انرتھ کر راے بولا دے مطلب سمجھن لئی تیار ہی نہی ہندی۔ تیسرا کارن غیر جٹا ولوں اپنے آپ ہی ہین بھاونا دا سکار ہو کے اپنی گوت چھپاؤنا اتے جٹا والی گوت اپنے ناں پچھے لکھن والے غیر قدرتی ورتارے نوں اپناؤن کرکے وی اے۔ کتے کتے انھا خلاف وی اس نوں ہوا دین لئی خوراک دا کم کردا اے جویں پچھے جاے اک سنت مہاپرکھ دے قتل اپرنت پنجاب بھر وچ اٹھے بوال نوں سنبھالنا مشکل ہو گیا سی۔ اج کلھ شوسل میڈیا (فیس بکّ) اپر اک کملیش نہ دی مایاوتی دی پارٹی بسپا دی وچاردھارا والی، اپنے آپ نوں دلت اتے بدھ دھرم دی پرچارک اکھواؤندی اک بیبی دے جٹا اتے سکھ دھرم ورتکنیک بھڑکاؤ اتے اعتراز یوگ بھاشناں دی چرچہ جورا تے اے۔ اس دے جواب وجو کجھ لوکا نے وی بے وجہ ہی کگوشت کیتے ہن اتے کئیاں نے تاں جواب وچ وی بیبی ورگی بولی دا ہی استعمال کیتا اے۔ جس نال نہ صرف سماز وچ پاڑا ودھدا اے سگوں اجیاے جاتپات والے ورتارے نوں ہلارا ملدا اے۔ انیکا ہور ناہ واچک کارنا دے نال نال کجھ اک ہاں واچک پہلو وی ہونگے جو اس رچی نوں اینی پربلتا نال اگے ودھاء راے ہونگے۔
مشہور اتہاسکار سردار خشونت سنگھ “سکھ ہسٹری” نامی اپنی کتاب وچ پنجاب دے لوکا دے پچھوکڑ بارے چردا کردے ہوئے لکھدے ہن کہ “ ایہہ بڑی اہم گل اے کہ پنجابی راشٹرواد دی گل سبھ توں پہلا ماجھے وچ چلی۔ ایہہ پنجاب دا ہردا سی اتے اتھوں دے لوکا دیاں جڑھاں اس دھرتی وچ ڈوگھیاں سن۔ بھاوے اس مہم دے چلاؤن والے جاں موڈھی کسان نہی سن تاں وی زمیدار جٹّ اس دی ریڑھ دی ہڈی سن اتے مرکزی میدان اس دا گڑھ سن۔ جاٹ شبد دے نرکت متعلق کئی اندازا ہن جویں کہ نسل دے نکاس بارے ہن۔ ہن ایہہ عامَ دھارنا بن گئی اے کہ جاٹ جاں جٹّ جنھا نے بھارت دے اتری میداناں نوں اپنا گھر بنایا آریہ نسل وچوں سن۔ اگے اوہ لکھدے ہن کہ اپنے نال اوہ کجھ ادارےآں لیائے ، جس وچ سبھ تو اہم پنچائتاں سن، جہڑی پنج بزرگاں دی چنی ہوئی جماعت سی اتے سارے ہی اس دی وفاداری دا دم بھردے سن۔ ہر اک جٹا دا پنڈ اک چھوٹا جیہا گنراج سی جو اکو ہی جات گوت وچوں سن۔ اپنی برادری بارے پوری ترا سچیت سن اتے اپنے آپ نوں اچی کل دے مندے سن۔
اپنی گل نوں ہور پھلار دندے ہوئے اوہ اگے لکھدے ہن کہ جٹا دے آزاد اتے برابری دی سبھا نے ہندو دھرم دے براہمنی روپ دے اختیار پروان کرن توں انکار کر دتا۔ اس دے الٹ گنگا دے میداناں دے برہمنا متعلق ایہہ بندھج لگا دتا کہ اوہ آریہ پنجاب وچ دو دن تو ودھ نہی رہِ سکدے، کیؤ جو پنجاب نے پجاری طبقہ دی این منن تو انکار کر دتا ۔ ہندواں دی اچی کل والیا ولوں جٹا دی بدنامی نے وی ناں تاں جٹا نوں اپنیاں نظراں وچ ڈیگیا اتے نہ ہی جٹا دے دلاں اندر براہمنا اتے کھتریاں لئی کوئی اچا درزا بنیا۔ سگوں اس دے الٹ اس اندر برہمن لئی نیواں وطیرہ بن گیا جس نوں اوہ بھکھیا منگن والا جوتشی سمجھدا۔ اس تو کھتری کجھ ٹھیک سی، جہڑا حق دی کمائی کردا ۔ جٹّ تاں کاماں اتے سورما سی ۔ اوہ لکّ نال تلوار لٹکا کے دھرتی تے ہل واہندا اتے دیش دی رکھیا لئی کھتری تو ودھ جنگ لڑدا۔ لڑاکو کستری دے برخلاف جٹّ کدے اپنے پنڈ تو دوڑیاں نہی، جدوں کوئی حملہ کر دیوے۔ اس کرکے جٹّ نال جے کسے دھاڑوی نے ہینتا دا ورتاؤ کیتا جاں اس دی دھی بھین دی بے پتی کیتی تاں جٹّ نے اس ویلے بدلہ لے لیا جدوں اوہ لٹّ مار کرکے بھارت تو واپس پرتدا تاں جٹّ اس دا مال کھوہ لیدا۔ پنجابی جٹا نوں دنیا دیاں وستاں نال موہ گھٹ سی پر اوہ اپنی جان اتے مال بھاری گنتی دے مقابلے داؤ تے لا دندا۔ اس دے نال اوہ اپنے دیش دی راکھی لئی وی سچیت سی۔ اس دی دیش بھرفتار دی بھاونا ودیشیاں لئی دشمنی دی سی،پر اپنے دیش واسیاں لئی دیالو اتے کدے کدے گھرنا پوروک وی، کیؤ جو اوہناں دی قسمت جٹّ دی سورمبھگتی اتے دھیرج تے انحصار کردی سی۔
سردار کھسونت سنگھ دی لکھت وچوں اک چیز جو مینوں کجھ کجھ سچائی دے نیڑے لگدی پرتیت ہندی اے اتے متاثر کردی اے اوہ ایہہ اے اس قوم دا (جٹّ سکھ) پنجاب نال چروکنا ڈونگھا پیار اتے سنیہ دا رشتہ جڑیا ہویا اے۔ ایہہ اس طرحاں کہ جویں سکھ ہون دی پچھان وچ پنجابی ہونا پچھن دی کسے غیر پنجابی نوں ضرورت ہی محسوس نہی ہندی مطلب کہ کسے سکھ دا پچھوکڑ بھاوے یو پی، بہار، گجرات، دلی بمبئی دا ہی کیؤ نہ ہووے دوسریاں قوماں دے لوک اس نوں پنجابی ہی کہنگے اتے سمجھنگے۔ اج دے جٹّ نے اپنی سکھی پچھان تاں سہجے سہجے ختم کر لئی اے اتے اپنے آپ نوں دوسریاں نالو وکھرریاؤن دی رچی دے پرپھلت ہون کارن اج جٹّ شبد پنجابی ہون دا پرائواچی شبد (بدل وجو) بن کے اگھڑیا اے اتے ہریک نوں ایہہ شبد اپناؤن وچ اپنے پنجابی ہون دا (پنجاب دا پتر ہون دا) احساس اتے مان ملدا پرتیت ہندا اے۔
- ہرجیت گل
اپنی گل شروع کرن تو پہلا مے واضع کر دیوا کہ جٹّ شبد دے پرچلت معنےآں اتے اس وچوں اپجی کسے وی قسم دی ہاؤمے نال اس لیکھ دا کوئی تعلق نہی اے اتے نہ ہی اس دا مقصد جات پات جا کسے قسم دی گٹھ ونڈ دی تائید جا پروڑھتا کرنا اے۔ انسانیت دے اصولاں مطابق وی کسے قسم دی جات پات دا ابھیمان انسانیت مخالفان ورتارا اے۔ رہتنامیاں اتے گرُو اپدیشاں دے مطابق تاں سکھی وچ داخلہ کرن اپرنت کسے وی انسان دا پہلا نام دھرم جات گوت وغیرہ دا انت ہندا اے اتے سمچے سکھا دی اک ہی جات انسانیت باقی بچدی اے۔ خاص کرکے سکھ جد امرت پان کرن اپرنت خالصے دے روپ وچ ظاہر ہندا اے تا اوہ ایہناں ساریاں پرانے منوں وادی قدراں قیمتاں نوں پہلا تلانجلی دندا اے اتے پھر منکھتا دے سبھ تو نویلے، نویکلے، نیارے اتے انسانی قدراں قیمتاں نوں پرنائے اصولاں نوں سمرپت ہندا اے، جاں کہہ لوو ہونا چاہیدا اے، ایہہ بوہت زیادہ ضروری نیم اے۔ پر کی حقیقت وچ اجیہا ہندا اے ؟ جیکر نہی تاں کیؤ ؟ کی ساڈی مذہبی لیڈرسپ اخلاقی تور تے اینی کمزور نمانی اتے بے بس اے کہ اوہ سکھی اصولاں نوں سختی نال لاگوُ کرواؤن دے اہل وی نہی رہی ؟ جاں پھر اج دی سکھی صرف بانے تیک محدود ہو گئی اے اتے سکھی قدراں قیمتاں، روایتاں اتے پرمپراواں دا کوئی مطلب باقی نہی رہِ گیا ؟ اجیاے انیکا سوال کھڑے ہندے ہن ۔ پر اس لیکھ دا مقصد صرف جٹّ سبد نوں اپناؤن اتے جٹّ اکھواؤن وچ جو گرو سکون اتے تسلی اج لوک محسوس کردے ہن اس تیک ہی محدود اے۔
آکسفورڈ ڈکشنری دے بریٹیش اڈیشن مطابق جٹّ دے لفاجی مطلب ویکھ کے جٹّ اکھواؤن والے شاید ناراض وی ہونگے اتے اس شبد تو کنی وی کتراؤنگے، کیونکہ اس مطابق جٹّ ہون دا مطلب ان پڑھ، پیڈو، آوارہ تے گوار ہونا اے۔ پرانے ویلے دا تاں پتہ نہی کیونکہ عامَ جنتا ودھیرے پڑھی لکھی نہ ہون کارن آکسفورڈ ڈکشنری تک رسائی ہونا شاید ممکن ہی نہ وی ہووے، پر اج دے علم دے یگ وچ خاص کرکے کمپیوٹر سائنس دے ترقی دیاں سکھراں چھوہن کارن ہریک پڑھیا لکھیا انسان جو جٹّ وی ہووے اتے اس اپر مان وی کردا ہووے سہجے ہی ایہناں معنےآں دے ڈونگھے مطلب سمجھ سکدا اے ۔ اج دا ہر اک پڑھیا لکھیا انسان ایہناں غلہّ بارے جانکاری وی رکھدا اے۔ پھر وی اوہ جیکر ایہناں نوں اکھوں پروکھے کردا ہویا جٹّ شبد دا استعمال کردا ہویا اپنے جٹّ ہون اپر خوش اے، مطمعن اے اتے اپنے آپ نوں جٹّ ہون تے بھاگشالی اتے گورومئی احساس اپناؤندا اے تاں ایہہ کہن لئی مجبور ہونا ہی پویگا کہ آخر کجھ اجیہا تاں اے جو اس شبد وچ اے کہ اس نوں اکھواؤن وچ جا سمجھن وچ آدمی خوشی محسوس کردا اے۔
عامَ تور تے ایہہ سمجھیا جادا اے کہ جات گوت دا ابھیمان منوں سمرتی دی ورن ونڈ کارن اپجیا اے۔ منوں واد دیاں جڑا ساڈے سماج وچ کافی ڈونگھیاں ہن۔ پر منوں دی جاتی ونڈ مطابق تاں جٹّ دی گنتی شودر وچ ہندی اے، بھلا کوئی شودر اپنی جات جاں گوت دا اینا مان کویں کر سکدا اے؟ ساڈے کامریڈ ویرا دی تعلیم ایہہ دسدی اے کہ جات دا مان خاص کرکے جٹّ ہون دا مان، پیداواری دیانتداری دے اپر قابض ہون کرکے اپجدا اے۔ بھارت خاص کرکے پنجاب دے لوکا دا مکھ پیشہ صدیاں تو کھیتی رہا اے اتے کھیتاں دی مالکی کسے ترا حل واہکاں مطلب کرسانا نوں مل گئی۔ ایہہ وڈا کم بابا بندہ سنگھ بہادر دے ستّ اٹھ ورھیاں دے ٹٹویں جاے راج کارن ممکن ہو سکیا سی، جدوں کہ پنجاب وچوں جگیرداری دا صفایا کرکے حل واہک (جٹّ) نوں زمین دی مالکی دا حق نصیب ہویا سی۔ جیکر کمیونسٹ فلاسفراں دے اس تتھّ نوں وی منّ لیا جاوے کہ پیداوار دے دیانتداری دی مالکی دے کارن جٹّ اینے ابھیمانی ہو گئے ہن کہ اوہ اپنے آپ نوں سرو سریسٹ ہون دا بھرم پال بیٹھے ہن تاں وی ایہہ گل زمینی پدھر تے سچائی دے نزدیک نہی جاپدی۔ جیکر اس ترا ہندا تاں سکھ جٹا تو علاوہ سمچے بھارت وچ کھیتی کرن والا ہریک انسان اتے پنجاب دا ہندو کھتری اتے براہمن جو کسے ویلے اس پیشے نال وڈی پدھر تے متعلق سی اتے اج وی ٹانواں ٹانواں اے، (اجوکے ویلے وچ ودھیرے کرکے ایہہ لوک کھیتی نوں لاہیوندا دھندا نہ سمجھ کے اس تو کنارہ کر گئے ہن) وی اجیہا ہی وطیرہ اپناؤندا۔ ہالہ کہ براہمن اتے کھتری طبقہ ہندو رہُ ریتا اتے منوں دی سمرتی دی ونڈ مطابق وکھری ترا دی ہاؤمے دا سکار ضرور اے، پر جٹّ واد ورگی اکھوتی گوروشالی ہینکڑ اس وچ نہی اے۔ جے کجھ کو پوٹیاں تے گنے جن جوگے وڈے سیاسی گھرانیاں اتے جگیرداراں نوں چھڈّ کے عامَ حل واہک دی معاشی حالت ول نوں ویکھیا جاوے تاں اوہ پچھلیاں تن صدیاں توں، جدوں تو، مالکی دے حق حاصل ہوئے دسے جادے ہن کدی وی اینے خوشگوار اتے خوش حال وی نہی راے کہ امیری ورگی کسے بیماری نے اجیہا ابھیمان بھریا ہووےگا۔ جے کجھ کو پوٹیاں تے گنے جان جوگے وڈے سیاسی گھرانیاں نے اپنی ہکّ دے زور اتے بھارتی قنوناں دیاں دھجیاں اڈاؤدے ہوئے اپنی جگیرداری قایم رکھی اے(بھاوے کہ پنجاب وچ سیلنگ ایکٹ آؤن کارن جگیرداری دا بھوگ پے چکا اے پر پھر وی اپنے سیاسی داء پیچاں صدقہ مجھّ کور، جھوٹا سنگھ، بینگن سنگھ، ٹماٹر رام ورگے نانواں ہیٹھ بینامیاں زمیناں والے جگیردار کسے نہ کسے روپ وچ موجود ہن) اج بھاوے زمیناں دیا قیمتاں وچ اتھاہ وادھا ہویا اے پر جٹّ دی معاشی حالت ہور وی ترس یوگ ہو چکی اے۔ کھیتی ہمیش دی طرحاں گھاٹے دا سودا اے جٹّ بری ترا قرضے دے مکڑ-جال وچ الجھ کے کھدکشیاں دی رااے پیا ہویا اے ۔ کھیتی تو سوا کوئی ہور کاروبار جٹّ دے وسّ دا روگ نہی بھاوے کہ کجھ اک لوک آڑھت آدی وچ پیر جماؤن دے یتناں وچ کامیاب وی ہوئے ہن، پر پھر وی جٹّ واد توں کھہڑا نہی چھٹّ رہا۔ جٹّ سبھ تو سریسٹ کہلاندے براہمن نوں وی ٹچّ ہی جاندا اے۔ ویلے دی وڈمنا ایہہ اے کہ براہمن وی اج کسے ویلے نیچ جات آکھے اتے سمجھے جاندے جٹّ نوں (جدوں کہ حقیقت وچ کوئی نیچ اتے دوسرا اچا نہی ہندا) مراسیاں اتے بھنڈا دی نیائی اپنا ججمان اتے پالک سمجھن لئی مجبور اے۔ جیکر اس ورتارے نوں مارکسی ویرا دے اپر دسے ترک تے پرکھیئے تاں وی ایہہ نیاں سنگت نہی لگدا ۔ ایتھے ودیساں وچ تا کوئی زمیناں دی مالکی دا بھرم نہی اے ، پر پھر وی جات گوت دی ونڈ بدستور جاری اے، سگوں بہت ویرا ایہہ پنجاب نالو وی اگے تکنیک ہوئی لگدی نظر آؤندی اے۔
ایہہ جٹّ واد دے گرو دا عجیب ورتارا پنجاب وچ خاص کرکے جٹّ سکھا وچ زیادہ اے جدوں کہ اپر دسے گربانی دے اصولاں مطابق سکھاں وچ ایہہ ہونا ہی نہی سی چاہیدا، کیونکہ گرُ صاحبہ دی فلاسفی اتے سکھ دھرم دی بنیاد ہی منکھواد اتے سرب ساجھینوالتا دے اصول نوں پرنائی ہوئی اے۔ پر ویکھن وچ ایہہ آؤندا اے کہ جٹّ واد دا سبھ تو ودھ سکار وی سکھ ہی اے۔ بہت پہلاں انڈیا ٹو ڈے دا اک انک بھارت وچ جاتپات دے موضوع اپر آیا سی جس نے ایہہ سٹہ کڈھیا سی کہ پنجاب دا جٹّ جو سکھ وی اے اس کرچی دا سبھ تو ودھ سکار اے۔ اس اکھوتی جٹّ واد دے ودھدے غلبے کارن سکھا وچلے ہور حصے وی عجیب تراسدی دا سکار ہن۔ سوائے کجھ کو سکھ بھائیچاریا جویں کہ رامگڑھیاں اتے آہلووالیاں دے سکھا وچ ہور کوئی وی اپنی گوت نوں کھل کے نہی لکھدا اتے دسدا۔ سکھ سماج وچلی اس ونڈ نے دوسریاں وچ اہساسے کمتری پیدا کر دتا اے جو سکھی دیاں مہان پرمپراواں دے برخلاف اے ۔ پر اس طرحاں دے احساس دے پسرن اتے پرپھلت ہون کرکے ودھیرے لوکا نے اپنی گوت بدل کے جٹّ سکھا والی رکھ لئی ہوئی اے۔ کئی ویر حالت بڑی عجیب اتے ہاسوہینی بن جاندی اے۔ میرے پنڈ دا اک پروار سکھا دی نائی برادری وچوں اے، سارا پروار پڑھیا لکھیا اے اتے میرے چنگے متراں وچوں ہن۔ میرے ایہناں مترا دے پیؤ جی میرے استاد وی راے ہن۔ پروار دے وچلے دو بھراواں نے اپنے پچھے ساڈے پنڈ اتے علاقے دی پرچلت گوت “گلّ” لکھ لیا اتے تیسرے نے پتہ نہی کی سوچ کے سندھو اپنا گوت لکھ لیا۔ اوہناں دے کسے گھریلو سماگم دے موقعے تے نزدیکی مترا دوستاں وچ اس گل نوں لے کے بحث ارمبھ ہوئی کہ اس طرحاں پچھلا نام بدلکے اس روڑھیوادی سماج وچ عزت نہی ودھائی جا سکدی، کیونکہ پینڈو پچھوکڑ کرکے لوک ہریک خاندان دیاں پچھلیاں کئی پشتہ تو جانو ہندے ہن، اس کرکے اجیاے ورتارے نوں عامَ لوکا وچ مانتا نہی ملدی سگوں کھلی ہی اڈائی جادی اے۔ دوسرا سکیاں بھراوا ولوں وکھری وکھری گوت نوں اپناؤن نال سگوں بھمبلبھوسا پیدا ہندا اے، ایہہ میرا ترک سی۔ پر میرے دوست دی کہی ہوئی کئی ورھے پہلا دی گل مینوں اج وی بے چین کر جاندی اے، جدوں اس نے میری دلیل دے جواب وچ کیہا کہ تیرے لئی ایہہ سبھ کہنا بڑا آسان اے، جیکر توں اس دی اصلی حقیقت جاننی اے تاں اک ویر نائیا دے گھرے جم لے کے ویکھ!
سکھ گرودوارہ صاحب جتھوں سانوں دھرم دی سکھیا اتے سلڑائی ملدی اے وی اج اس تو الزام مکت نہی ہن۔ گوردواریاں دے ناں وی ہن جاتا دی بنیاد تے رکھے ہوئے ہن اتے اس وچ دن ب دن وادھا ہو رہا اے۔ خود میرے اپنے پنڈ وچ ہی جٹا دیا 14 پتیاں دے وکھو وکھرے پتیاں دی گنتی جنے ہی جٹا دے گرودوارہ صاحب موجود ہن، مذہبی سنگھا دیاں دو پتیاں ( پرچلت زبان وچ ٹھٹھیاں) دے دو وکھرے گرودوارہ صاحب ششوبت ہن، رامگڑھیاں دا اک الگ اتے رہندی قصر چھیبا برادری دے نوے کھلھے گردوارے نے پوری کر دتی اے۔ خیر اوہ تاں پنڈ اے لوکاں دی ان پڑھتا کارن چھوٹی سوچ اتے آپسی وکھریویں کہہ کے گل آئی گئی کر سکدے ہو، پر پنجاب دے شہراں دی حالت اس تو وکھری نہی اے۔ ہن تا اتھے ودیساں وچ وی ایہہ ورتارا سگوں پنجاب نالو کتے ودھ جورا تے اے۔
کجھ سماں پہلاں اک آرمی افسر (جو سکھاں وچلی لبانا برادری نال متعلق سن) اتے کرنل دے عہدے تے براجمان سن، اتھے ایہہ دسن جاں لکھن دی ضرورت نہی کہ اوہ پڑھے لکھے سوجھ وان ہی ہونگے۔ اس موضوع تے گل کردیاں کہہ راے سن کہ جٹّ سکھا نے سکھ دھرم نوں اغوا کر لیا اے اتے شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی اس دی اک مثال اے کیونکہ اس اپر جٹا دا قبضہ اے، مے سمجھدا ہاں کہ شاید اسے کرکے ہی ووٹ سیاست دی لوڑ مطابق بادل صاحب والی سکھ لیڈرشپ نے بعد وچ شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی دی پردھانگی والی کرسی تے اک غیر جٹّ نوں (جٹا دی زبان وچ بھاپے نوں) بٹھایا ہویا اے ۔ سوال اٹھدا اے کہ اس نال حالت وچ کجھ سکھاواں موڑ پیا اے؟ کیونکہ کرنل صاحب دا تعلق لبانا برادری نال سی اتے اوہ بڑے زور نال ایہہ گل منواؤن دی کوشش کر راے سن کہ سکھی وچ سبھ تو ودھ قربانیاں لبانا برادری نے ہی کیتیا ہن اتے اوہ سکھ قوم دے بہت سارے شہیداں دے ناں گنا گنا کے تتھا نال ایہہ ثابت کرن دی کوسش کر راے سن۔ جنا شہیداں دا اوہ ذکر بار بار بڑے اتشاہ نال کردے ہوئے اوہناں نوں لبانا برادری دا حصہ دسّ راے سن، عامَ جن عام سکھ نے کدی اتہاس اتے سکھ پرمپراواں وچوں اجیہا ورتارا محسوس ہی نہی کیتا ہووےگا، گھٹو گھٹ اس دن تو پہلا میرے لئی اوہ سبھ سکھ سہید سن پر پہلی ویر اجیہا سن کے نہ صرف اٹپٹا لگیا سگوں برا وی کہ ہن اسیں پرانے سکھ شہیداں دتا جاندا گوتاں دی کھوج کرکے آپو اپنی برادری نال نوڑ کے اوہناں دیاں بے مثال مہان قربانیاں اتے شہادتاں دے مشن دے پدھر نوں نیویاں کر راے ہاں۔ ، پر میری اس سوچ نوں اوہ جٹّ واد گرداندے سن اتے میرے وچوں اوہناں نوں شرومنی گرودوارہ پربندھک کمیٹی بولدی پرتیت ہندی سی۔ اجیہا رجھان اج کلھ ہریک بھائیچارے وچ بڑی تیزی نال پنپ رہا اے۔ ودیش وچ بلا والے بابیاں تے ہوئے حملے نال سکھ سماج دا اک اتٹّ اتے گوروشالی تریخی ورثہ سمبھالی بیٹھا حصہ “رنگھریٹا گرُ دا بیٹا” وی اجوکے ورتارے تو نراش ہتاش اتے بے مکھ ہون ول ودھ رہا اے۔ تلک وہار دلی دی ترو تازہ گھٹنا نال جس وچ سکھ اتے بالمیکیا دا ہنسک جھگڑا سکھر تے پجّ گیا اے۔ سکھ چنتکاں اتے سکھ مریادا دی روح نوں سمجھن والیا دے دل دکھی ہوئے ہن کیونکہ سکھی تاں ہمیش نتانے، مظلوم ،سماج ولو دبائے اتے درکارے طبقہ دے حق وچ کھڑھدی آئی اے اتے ایہی سکھ فلسفے پچھان اتیُ اصل روح اے۔
اجیہا ہی اک ویر میرا تجربہ اک پرمکھ سکھ شخصیت نوں نجی ملنی ویلے ہویا سی، جس دا ذکر مے کتاب گاڈی راہ وچ وی کیتا سی۔ ایہہ سجن سن ہندوستان دے مکھ الیکشن کمیشنر اتے بعد وچ مرکزی سرکار وچ کھیڈ وزیر راے سردار منوہر سنگھ گل۔ اوہ وی پنجاب دی کرسانی دی درسمت بارے گمبھیر وچار چرچہ کردیا ہویا کسے دوسرے میمبر پارلیمینٹ دے ناں تے بول پئے چھڈو پرے اوہ وی کوئی …بندہ اے …چھیبا جیہا !! پر اگلے واک وچ ہی سیاسی لوکا دی طرحاں سمبھلدے ہوئے اتے گل بدلدے ہوئے کہن لگے ایہہ نہ سمجھنا کہ میرے وچ کوئی جٹّ واد اے، مے تاں کرسانی دی گل کردا۔ ہالہ کے اوہ نال دی نال ساڈے کولوں سوال پچھ کے ایہہ وی جاننا چاہندے سن کہ تسی کون ہو جواب سی اک گل اتے دوسرا سندھو۔ ساڈے جواب نال نسچے ہی اپنے آپ نوں کسوتی ستتھی وچوں باہر نکلیا محسوس کردے ہونگے۔
اس طرحاں دیاں انیکا مثالاں ہر انسان دے نجی تجربہ دا حصہ رہیا ہونگیاں جدوں کہ اوہ ویکھدا اے کہ ساہمنے والا انسان جٹّ نہ ہو کے وی جٹّ اکھواؤن وچ فخر محسوس کردا اے۔ خاص کرکے ساڈے اجوکے سبھیاچار وچ پیش کیتے جاندے گیتا وچ جدوں کیہا جاندا اے کہ
“بانیئے نے جٹّ ڈھاء لیا،
لوکی ویکھدے تماشہ کھڑکے،
جٹّ کہندا اٹھ لین دے …۔
ایہہ گیت بانیاں دے گھری ویاہ شادیاں تے عامَ وجدا اے اتے کسے نوں اس وچلے بولاں اتے تتھاں تے کوئی اعتراز نہی۔ گل کی اس ورتارے نوں ساریاں نے اپنا لیا ہویا لگدا اے۔ ساڈے اتھے کینیڈا وچ آؤن تو پہلا پروار دے روزی روٹی دے زریعہ دا اک حصہ اک چھوٹا وپار وی سی جس دا ناں “گلّ” تو سرو ہندا سی ساڈے بعد وچ اس نوں راجیش ناں دا اک ہماچلی پہاڑیا چلاؤندا اے اتے اس نے اپنا ناں بدل کے راجیش گل ہی رکھ لیا ہویا اے۔ اسے طرحاں اج کلھ ساڈے کول اک بہت چنگی شہرت، پڑائی لکھائی، ودھیا معاشی حالت اتے چنگے سماجی رتبے والا اروڑا پروار رہندا اے جو پنجاب وچ رہندیاں اپنی گوت دی تھاں تے گاندھی لکھیا کردے سن۔ پر ٹین ایز دے بچے نے اتھے ساڈے وچ رہِ کے اپنے نام نال جٹا والا گوتر اپناؤنا ارمبھ دتا اے کیونکہ اوہدے ہانی اس نوں اپنا لاسٹ ناں دسن لئی زور پاؤندے سن۔ پنجابی وچ ودھیا بول چال اتے جماعت وچ سبھ تو چنگا ہون کارن ٹیچر نے سہجے ہی سمجھ لیا کہ اس دا پچھوکڑ پنجاب دا کوئی پنڈ ہووےگا اتے بچے نے اس وچ اپنی شان سمجھدیاں کہہ دتا کہ میرا پنڈ دا ناں ایہہ اے۔ ایہہ پچھن تے کہ ایہہ پنڈ اے کتھے کوئی اتر نہ دے سکیا کیونکہ اسنے کدی پنڈ ویکھیا ہی نہی اے۔ تسی ہندے کون ہو جواب دتا گل۔ پر لکھدے کیؤ نہی دا جواب سی پہلاں توں ہی آخری نام سنگھ چلیا آ رہا اے۔
اج دے نوجوان طبقہ وچ ایہہ بھاونا تیبرتا نال تکنیک اے اتے ودھدی ہی جا رہی اے اس دے کارنا دی پیڑ نپدیاں پہلا کارن تا ساڈے سکھ سماج دا سکھی قدراں قیمتاں تو بے مکھ ہونا ہی نظر آؤندا اے۔ اج دے دور وچ معاشی خوش حالی دا انند ماندے بہت سارے لوکا دے بچیا نے زمیداری اتے کھیتی نالو بھاوے چروکا ہی ناطہ توڑ رکھیا اے اتے اوہ جمے پلے، پڑھے اتے وڈے وی شہری سبھئک اکھواؤندے سماج وچ ہی ہوئے ہن۔ پر جٹّ واد نے اوہناں دا کھہڑا نہی چھڈیا۔ کالجاں یونیورسٹیاں وچ پڑھدیاں ہویا وی جٹّ بھاپے دا مدعا سبھ تو وڈی روچک جانی جادی بے سٹہ بحث دا بھکھواں مدعا رہندا اے۔ مے کئی ٹین ایزر بچیا وچ ایہہ جذبہ اک بیمار نفسیات دی ترا پنپیا ہویا پایا اے۔ کئیاں نے تاں اپنیاں کتاباں کاپیاں تو علاوہ گھر اتے اپنے کمریاں دیاں کندھاں تیک وی اپنی جٹا والی گوت لکھ لکھ کے بھریاں ہوئیا ہن۔ ایہہ بیماری ہائی سکول دے بچیا وچ اتھے وی اتے پچھلے ملک پنجاب وچ وی جورا تے اے۔ اس دماغی بیماری دی دوسرا وڈا کارن ساڈے اج دے گیت کار اتے گلوکار کلاکار ہن جو اس بے اصولے جٹّ واد نوں بنا وجہ اپنے گیتا وچ ودھاء چڑھا کے پیش کردے ہن، ہالہ کہ ودھیرے کرکے ایہناں گیتا دے مطلب کسے طرحاں وی جٹّ کہلاؤن والیا دے سماجی سروکاراں دے خلاف ہی ہندے ہن، پر بیٹ دی دیوانی نوجوان پیڑھی انرتھ کر راے بولا دے مطلب سمجھن لئی تیار ہی نہی ہندی۔ تیسرا کارن غیر جٹا ولوں اپنے آپ ہی ہین بھاونا دا سکار ہو کے اپنی گوت چھپاؤنا اتے جٹا والی گوت اپنے ناں پچھے لکھن والے غیر قدرتی ورتارے نوں اپناؤن کرکے وی اے۔ کتے کتے انھا خلاف وی اس نوں ہوا دین لئی خوراک دا کم کردا اے جویں پچھے جاے اک سنت مہاپرکھ دے قتل اپرنت پنجاب بھر وچ اٹھے بوال نوں سنبھالنا مشکل ہو گیا سی۔ اج کلھ شوسل میڈیا (فیس بکّ) اپر اک کملیش نہ دی مایاوتی دی پارٹی بسپا دی وچاردھارا والی، اپنے آپ نوں دلت اتے بدھ دھرم دی پرچارک اکھواؤندی اک بیبی دے جٹا اتے سکھ دھرم ورتکنیک بھڑکاؤ اتے اعتراز یوگ بھاشناں دی چرچہ جورا تے اے۔ اس دے جواب وجو کجھ لوکا نے وی بے وجہ ہی کگوشت کیتے ہن اتے کئیاں نے تاں جواب وچ وی بیبی ورگی بولی دا ہی استعمال کیتا اے۔ جس نال نہ صرف سماز وچ پاڑا ودھدا اے سگوں اجیاے جاتپات والے ورتارے نوں ہلارا ملدا اے۔ انیکا ہور ناہ واچک کارنا دے نال نال کجھ اک ہاں واچک پہلو وی ہونگے جو اس رچی نوں اینی پربلتا نال اگے ودھاء راے ہونگے۔
مشہور اتہاسکار سردار خشونت سنگھ “سکھ ہسٹری” نامی اپنی کتاب وچ پنجاب دے لوکا دے پچھوکڑ بارے چردا کردے ہوئے لکھدے ہن کہ “ ایہہ بڑی اہم گل اے کہ پنجابی راشٹرواد دی گل سبھ توں پہلا ماجھے وچ چلی۔ ایہہ پنجاب دا ہردا سی اتے اتھوں دے لوکا دیاں جڑھاں اس دھرتی وچ ڈوگھیاں سن۔ بھاوے اس مہم دے چلاؤن والے جاں موڈھی کسان نہی سن تاں وی زمیدار جٹّ اس دی ریڑھ دی ہڈی سن اتے مرکزی میدان اس دا گڑھ سن۔ جاٹ شبد دے نرکت متعلق کئی اندازا ہن جویں کہ نسل دے نکاس بارے ہن۔ ہن ایہہ عامَ دھارنا بن گئی اے کہ جاٹ جاں جٹّ جنھا نے بھارت دے اتری میداناں نوں اپنا گھر بنایا آریہ نسل وچوں سن۔ اگے اوہ لکھدے ہن کہ اپنے نال اوہ کجھ ادارےآں لیائے ، جس وچ سبھ تو اہم پنچائتاں سن، جہڑی پنج بزرگاں دی چنی ہوئی جماعت سی اتے سارے ہی اس دی وفاداری دا دم بھردے سن۔ ہر اک جٹا دا پنڈ اک چھوٹا جیہا گنراج سی جو اکو ہی جات گوت وچوں سن۔ اپنی برادری بارے پوری ترا سچیت سن اتے اپنے آپ نوں اچی کل دے مندے سن۔
اپنی گل نوں ہور پھلار دندے ہوئے اوہ اگے لکھدے ہن کہ جٹا دے آزاد اتے برابری دی سبھا نے ہندو دھرم دے براہمنی روپ دے اختیار پروان کرن توں انکار کر دتا۔ اس دے الٹ گنگا دے میداناں دے برہمنا متعلق ایہہ بندھج لگا دتا کہ اوہ آریہ پنجاب وچ دو دن تو ودھ نہی رہِ سکدے، کیؤ جو پنجاب نے پجاری طبقہ دی این منن تو انکار کر دتا ۔ ہندواں دی اچی کل والیا ولوں جٹا دی بدنامی نے وی ناں تاں جٹا نوں اپنیاں نظراں وچ ڈیگیا اتے نہ ہی جٹا دے دلاں اندر براہمنا اتے کھتریاں لئی کوئی اچا درزا بنیا۔ سگوں اس دے الٹ اس اندر برہمن لئی نیواں وطیرہ بن گیا جس نوں اوہ بھکھیا منگن والا جوتشی سمجھدا۔ اس تو کھتری کجھ ٹھیک سی، جہڑا حق دی کمائی کردا ۔ جٹّ تاں کاماں اتے سورما سی ۔ اوہ لکّ نال تلوار لٹکا کے دھرتی تے ہل واہندا اتے دیش دی رکھیا لئی کھتری تو ودھ جنگ لڑدا۔ لڑاکو کستری دے برخلاف جٹّ کدے اپنے پنڈ تو دوڑیاں نہی، جدوں کوئی حملہ کر دیوے۔ اس کرکے جٹّ نال جے کسے دھاڑوی نے ہینتا دا ورتاؤ کیتا جاں اس دی دھی بھین دی بے پتی کیتی تاں جٹّ نے اس ویلے بدلہ لے لیا جدوں اوہ لٹّ مار کرکے بھارت تو واپس پرتدا تاں جٹّ اس دا مال کھوہ لیدا۔ پنجابی جٹا نوں دنیا دیاں وستاں نال موہ گھٹ سی پر اوہ اپنی جان اتے مال بھاری گنتی دے مقابلے داؤ تے لا دندا۔ اس دے نال اوہ اپنے دیش دی راکھی لئی وی سچیت سی۔ اس دی دیش بھرفتار دی بھاونا ودیشیاں لئی دشمنی دی سی،پر اپنے دیش واسیاں لئی دیالو اتے کدے کدے گھرنا پوروک وی، کیؤ جو اوہناں دی قسمت جٹّ دی سورمبھگتی اتے دھیرج تے انحصار کردی سی۔
سردار کھسونت سنگھ دی لکھت وچوں اک چیز جو مینوں کجھ کجھ سچائی دے نیڑے لگدی پرتیت ہندی اے اتے متاثر کردی اے اوہ ایہہ اے اس قوم دا (جٹّ سکھ) پنجاب نال چروکنا ڈونگھا پیار اتے سنیہ دا رشتہ جڑیا ہویا اے۔ ایہہ اس طرحاں کہ جویں سکھ ہون دی پچھان وچ پنجابی ہونا پچھن دی کسے غیر پنجابی نوں ضرورت ہی محسوس نہی ہندی مطلب کہ کسے سکھ دا پچھوکڑ بھاوے یو پی، بہار، گجرات، دلی بمبئی دا ہی کیؤ نہ ہووے دوسریاں قوماں دے لوک اس نوں پنجابی ہی کہنگے اتے سمجھنگے۔ اج دے جٹّ نے اپنی سکھی پچھان تاں سہجے سہجے ختم کر لئی اے اتے اپنے آپ نوں دوسریاں نالو وکھرریاؤن دی رچی دے پرپھلت ہون کارن اج جٹّ شبد پنجابی ہون دا پرائواچی شبد (بدل وجو) بن کے اگھڑیا اے اتے ہریک نوں ایہہ شبد اپناؤن وچ اپنے پنجابی ہون دا (پنجاب دا پتر ہون دا) احساس اتے مان ملدا پرتیت ہندا اے۔
تبصرے
ایک تبصرہ شائع کریں