چل جنمیجے، کشمیر وکھاء

چل جنمیجے، کشمیر وکھاء 

- جنمیجا سنگھ جوہل

کینیڈا توں سچے دیپک نال گل بات چل رہی سی۔ گلاں وچ پتہ لگا کہ اسنے دنیا تاں بہت ساری دیکھ لئی اے پر کشمیر نہیں ویکھیا۔ میرے ایہہ دسن اُتے کہ میں تاں 1973 توں کشمیر جاندا ہاں تے اتھے دی خوبصورتی تے موسم دا دیوانہ ہاں۔ اسدی اتسکتا ہور ودھ گئی۔ پچھلے مہینے پھیر سچے دا فون آیا، ‘چل جنمیجا کشمیر وکھاء'، میں پنڈ پہنچ گیا ہاں۔ کجھ دناں دی راحتَ منگ کہ میں اسنوں دسیا کہ میرے نال میرے دوست سرپنچ صاحب وی ہونگے جو ترکشیل ہن۔ سچا تھوڑا جیہا ‘ترکشیل' شبد توں جھینپیا تے پھیر اسنے متھی طریق نوں ‘تیار رہانگا' آکھ دتا۔
ہفتہ نوں میں سویرے 6 وجے لدھیانے دی سبزی منڈی پہنچ گیا۔ اتھوں 60 کلو خربوزے، 2 روپئے کلو دے حساب، 25 کلو تربوز وی 2 روپئے کلو دے حساب، 25 کلو امب 20 روپئے کلو دے حساب کھرید لئے۔ شام نوں ایہناں وچوں 25 کلو خربوزے، 15 کلو تربوز تے 10 کلو امب الگ کر لئے۔ رات نوں میں اپنے کیمرے دیاں بیٹریاں چارج کر لیاں تے چارجر وغیرہ وی بیگ وچ سٹّ لئے۔ فون وی قایم کر لیا۔
‘سفر ٹریکر' دے سیل وی چارج کر لئے۔ فون دے نیویگیٹر اتے ستھان متھّ لئے، گوگل توں روٹ میپ وی لاہ کہ پرنٹ کر لیا۔ اسے طرحاں 6 قمیضاں، دو پینٹاں تے دو پگڑیاں، ٹوپی، پرنا تے عامَ دوائیاں (پیٹ خراب توں، سر درد، ڈسپرن، بینڈیز، ماؤتھواش، بیٹنوویٹ آدی) وی رکھ لئیاں۔ کیمرے دا مکھ سٹینڈ تے ‘ٹاہنی' سٹینڈ وی لے لیا۔ ایہو جاے ٹور واسطے میں دو کیمرے ورتدا ہاں، سونی ایچ ایکس1 جو 40 گنا جوم کردا اے تے 9 میگا پکسل دا اے تے سونی اے 55 جو وڈے فریم دا پروفیشنل کیمرہ اے۔ ایہہ 16 میگا پکسل دا کیمرہ اے جس نال الگ الگ لینج لگدے ہن۔ ایہہ کیمرہ حالے بھارت سنے ایشیا دی مارکیٹ وچ نہیں آیا اے۔ اسدے گن اسیم ہن۔ ایہہ تن دشاویں ‘3 ڈی' فوٹواں کھچدا اے تے ایہہ 224 ڈگری تک مورت قید کر لیندا اے۔ ایہہ کیمرہ ورتنا تھوڑھا اوکھا اے، اس لئی میں زیادہتر ایچ ایکس 1 ہی ورتدا ہاں۔
سویرے 4 وجے میں سرپنچ دلجیت سنگھ دے گھر پہنچ گیا۔ دلجیت سنگھ، پنڈ پھلانوال دے 9-10 سال کھاڑکاختلاف ویلے سرپنچ راے سن۔ بڑے ہی دھڑلیدار انسان ہن۔ کالے دناں وچ اوہناں اپنے پنڈ دے وچ کوئی واردات نہیں ہون دتی۔ اس لئی بھاویں اوہناں نے کئی تکلیفاں جھلیاں، کھاڑکوآں تے پولیس دوواں دا غصہ وی جھلنا پیا۔ اوہ ترک دے حامی ہن تے ہر گل با-دلیل کردے ہن۔ 8 سال دی عمر توں سری گرو گرنتھ صاحب دا پاٹھ کردے آ راے ہن۔ اوہناں نوں تقریباً پوری بانی ہی کنٹھ اے۔ اوہ گرسکھ ہن پر انی عقیدت والے نہیں۔
اتھے اسیں میری گڈی کھڑی کر دتی تے اوہناں دی نویں انڈیکا کار وچ سارا سامان دھر دتا۔ چھوٹا چھوٹا سامان ہی اینا ہو گیا کہ سچے نوں بٹھاؤن جوگی ہی جگہ بچی سی۔ تقریباً 4-30 وجے اسیں گھروں تر پئے۔ سانوں امید سی کہ اسیں جالندھر دے لاگے پنڈ رائیپر بلاں (ایہہ اوہو پنڈ اے جتھے دے سنت بلاں والیاں دا یورپ وچ قتل ہو گیا سی) وکھے گھنٹے وچ پہنچ جاوانگے۔ پر اج سویرے سویرے ٹریفک بے شمار سی۔ اسیں 6 وجے سچے دے پنڈ پہنچے۔ سچا ساڈی اڈیک کر رہا سی۔ اسنے آنڈے اتے چاہ بنوا کہ رکھی ہوئی سی۔ سچا کیونکہ روٹی نہیں کھاندا اس لئی اوہ ایہو جیہا کئی کجھ تے سلاد وغیرہ ہی کھاندا اے۔ سچا کینیڈا وسدا اے تے اتھے 1972 وچ گیا سی۔ کئی سال اتھے مزدوری کیتی تے پھیر مزدوراں دا لیڈر بن کہ کل وقتی سیوا کیتی۔ اوہ پنجابی قوم دے مدعے اُتے تن عالمی پنجابی کانفرنساں کروا چکا اے۔ دو کینیڈا وچ تے اک جالندھر وچ۔ سچے دا بھار بہت سی۔ شاید لگبھگ پونے دو کوئنٹل۔ اسنے بھار گھٹاؤن دے کئی اپرالے کیتے پر سبھ وچ فیل ہو گیا۔ آخر اسنے مٹھا، کنک دا آٹا تے چاول کھانے چھڈّ دتے۔ ہریاں سبزیاں، سلاد تے پروٹین ہی خوراک وچ لئے۔ صرف 8 مہینیاں وچ اسنے 55 کلو بھار گھٹا لیا۔ہن اوہ دیکھن نوں ‘سمارٹ' لگ رہا سی۔
اسیں تھوڑھا تھوڑھا کھادھا تے باقی پلے بنھ لیا۔چاہ دی دھرموس وی رکھ لئی۔ قریب ستّ وجے سرپنچ صاحب نے کار دی کلی پٹھان کوٹ والی سڑک ول نوں نپّ دتی۔ پنڈوں نکل کار سڑک نوں تیزی نال پچھے چھڈن لگی۔ سچا میرے دسے ہوئے ویروے کرکے ‘ترکشیل' سرپنچ نال کھل کہ گل نہیں سی کر رہا۔ اسنوں ڈر سی کہ ایہہ ترکشیل کجھ ہور قسم دے ہندے ہن۔ پر چھیتی ہی سرپنچ دیاں گلاں نے سچے نوں اصلی ترک-شیلتا دی جھلک دکھا دتی۔ ہن دوویں کھل کہ سیاست، دھرم، سماج تے سبھیاچار دیاں پرتاں کھولھ راے سن۔ دونے اک دوجے دے پورک لگ راے سن۔ میں کتے ہی ہنگارا بھردا جاں ایہہ کہہ لوو کہ دونوں مینوں بولن دا موقع ہی نہیں دیندے سن۔ ایسے لئی میں وچے وچ نیند دا نظارہ وی لے لیندا۔ جالندھر پٹھان کوٹ دی سڑک بن رہی اے۔ لوک بناں خیال کیتیاں ہی گڈیاں تیز بھجاؤندے ہن۔ سبھ توں ماڑی گھٹنا اک ایمبولینس دی دیکھی جو تیز رفتار کرکے سڑک توں 12 فٹ نیچے الٹی پئی سی۔ ہن ایہہ تاں پتہ نہیں کہ کون کون ہسپتال پہنچیا تے کون کون ربّ کول۔ خیر اسیں چلدے گئے۔ ایہہ سفر اسیں گلاں گلاں وچ ہی نبیڑ لیا۔ پٹھان کوٹ توں بعد سانوں پتہ لگا سی کہ اک بائیپاس اودھمپر نوں نواں نکلیا اے۔ ایہہ بائیپاس ساڈے نقشے وکھا راے سن پر کتے کوئی نشانی نہیں سی۔ اتھوں جدوں اسیں لکھنپر پہنچے تاں ساڈے فون وی سرکاری قانون مطابق بند ہو گئے۔ جموں-کشمیر وچ صرف بلّ والے فون ہی چلدے ہن۔ پریپیڈ فون بند ہو جاندے ہن۔ فون دے نیویگیٹر اتے کشمیر دا نقشہ وی نہیں بنیا ہویا سی۔ اسیں کسے نوں فون کرکے وی پچھ نہیں سکدے ساں۔ اک دو جنیاں نوں اسیں کار روک کہ راہ پچھیا پر اوہ وی انجان نکلے۔ خیر اسیں چلدے گئے۔ تھوڑھی دور تے کسے دسیا کہ اگے جموں بائیپاس اے۔ اسیں 12 کلومیٹر بعد بائیپاس اُتے پہنچے۔ نشانی اتھے وی کوئی نہیں سی۔ اسیں پچھ پچھا اتھوں سجے نوں مڑ گئے۔ جموں نوں کٹدا ایہہ بائیپاس سانوں نگروٹے دے کول لے گیا۔
اتھوں کشمیر دا اصلی سفر شروع ہویا۔ حالے گرمی توں راحتَ نہیں سی۔ پر کار دے اے سی نے پتہ ہی نہیں لگن دتا۔ بزاریکرن دے یگ نے کوئی تھاں ایہو جہی نہیں چھڈی سی جتھے دوکان نہ کھلی ہوئی ہووے۔ قدرتی نظاریاں نوں ایہہ دوکاناں تے بجلی دیاں تاراں، گرہن وانگ لگیاں ہوئیاں سن۔ سچے تے سرپنچ دی شبدی گڈی کرکے وی کئی واری چنگے چنگے مورت دیکھنو رہِ جاندے۔ پر میرا دھیان گلاں ول گھٹ تے درشاں ول ودھ سی۔ نالے میں ہمیشہ چاہ پانی پین لئی کسے چنگی رمنیک تھاں دی تلاش وچ سی۔ مینوں لگ رہا سی کہ جیکر تھرموس والی چاہ ویلے سر نہ پیتی تاں کتے ایہہ خراب ہی نہ ہو جاوے۔ اس لئی میں جدوں موقع لگدا تاں گڈی رکوا لیندا جاں ہولی کروا لیندا۔ اس طرحاں ایہہ سفر جاری چلدا رہا۔ سڑک اتے ٹرکاں دی ٹریفک کافی سی۔ کئی واری دو دو جاں تنّ-تن، لمے ٹرکّ اگڑ پچھڑ نال لگدے چلدے سن۔ اس کرکے ایہناں توں اگے نکلنا کافی مشکل ہو جاندا سی۔ ٹریفک نیم ناں کوئی سکھاؤندا اے تے نہ ہی کوئی سکھدا اے۔ ربّ دی بھارت وچ موجودگی دا اتھوں ہی پتہ چلدا اے کہ کویں اوہ اس دیش نوں چلا رہا اے۔ راہ وچ اک تھاں اسیں روٹی کھادھی، سچے نے دال ہی لئی تے نال سلاد پر اسیں دوواں روٹی تے ہی ٹیک رکھی کیونکہ ساڈا جسمانی بھار پہلوں ہی ٹھیک اے اس لئی اسیں سچے دا فارمولا نہیں سی اپناؤنا چاہندے۔
کجھ دناں تک امر ناتھ دی سفر شروع ہون والی سی، اس لئی ٹرکاں وچ سپلائی زوراں اُتے سی۔ ایہہ ویکھ کہ حیرانی ہو رہی سی کہ دلی دیاں ٹیکسیاں دی بھرمار سی۔ اسے طرحاں دکھنی بھارت دیاں ٹورسٹ بساں وی لدیاں جا رہیاں سن۔ اودھمپر جاکے اسیں پھیر بائیپاس لے لیا۔ ایہہ بڑے ہی رمنیک علاقے وچوں لنگھدا اے پر لما بہت اے۔ کئی تھاواں توں ایہہ بن ہی رہا اے۔ ایہہ پہاڑی تے پتھراں دا رلواں ملواں جیہا علاقہ اے۔سڑک اتھے لگبھگ خالی ہی ملی۔ اسیں اودھمپر توں کافی اگے نکل گئے۔ ساڈا چاہ پین نوں دل کیتا۔ اک پلّ دے کول کجھ دوکاناں سن۔ اتھے اسیں چاہ پیتی۔ ایہہ کوئی چنگی چاہ نہیں سی۔ جد اسیں ترن لگے تاں پتہ لگا کہ اک ٹائر ہوا رہت ہو چکا اے۔ گڈی نوں ہولی ہولی پچھے لے گئے۔ کجھ اپنے اؤزاراں نال تے کجھ اک دوکاندار دے اؤزاراں نال ٹائر بدلی کیتا۔ اتھے پینچر دا انتظام نہیں سی۔ انی گل دے دوکاندار نے 100 روپئے منگ لئے۔ اسیں اسنوں چنگی پھٹکار پائی کہ اوہ کیوں کسے دی مجبوری دا نجائز فائدہ اٹھا رہا اے۔ پر اسنوں 100 ہی دے دتا۔ جد ترن لگے تاں دوکاندار نے آپے ہی 50 روپئے واپس کر دتے۔ انج ایہہ بھارت کی، سارے دیساں وچ ‘یاتریاں' نوں لٹن دی اچھا رکھدے ہن، ایہو جاے دوکاندار۔ اسیں چلدے گئے۔ وچ وچ قدرت دے نظارے وی لئے۔ 2 تھاواں اُتے جھرنے وی آئے پر ایہہ بہت دوروں دسدے ہن۔ سچا اس گلوں حیران سی کہ انیاں اچیاں پہاڑیاں تے لوک کویں رہندے ہن۔ پر دوناں دی اپنی گل بات وچ ایہہ مدعا اکثر گواچ جاندا۔ میں محسوس کر رہا سی کہ ایہہ ساری گل بات ریکارڈ ہونی چاہیدی اے۔ پنجابی قوم دیاں سمسیاواں دی نشاندیہی ہو رہی سی۔ اسدے کارن تے زمیوار لوکاں دی شناخت ہو رہی سی۔ویلے دے پریپیکھ وچ قوم دیاں مشکلاں دی جڑھ لبھی جا رہی سی۔ میرے اپنے وچاراں وچ شدھتا آ رہی سی جاں ایہہ کہہ لوو کہ میری سپشٹتا ودھ رہی سی۔ راہ وچ جھناں دریا آ گیا۔ ایہہ چوتھا پنجابی دریا سی۔ ستلج، بیاس، راوی اتے اج ہی پہلوں دیکھ کہ پار کر آئے سی۔ میرے من دی اچھا سی کہ دن رہندے سرینگر پہنچ ہو جاوے تاں جو اتھے وگدے جہلم نوں دیکھ کہ اکو دن وچ پنجاب دے پنجاں پانیاں نوں نمسکار کر سکاں۔ اک اچی تھاں کھڑ کہ اسیں جھناں نوں نہاریا تے پنجابی ساہت وچ جھناں دے ذکر نوں ساکھشات کیتا۔ اتھے سانوں لوک کہانیاں، لوک ساہت نوں یاد کرن دا موقع ملیا۔ بنہال سرنگ کول دن رہندے ہی پہنچ گئے۔ ایہہ 1962 دے لگبھگ بنی سی۔ ایہہ 2547 میٹر لمبی اے۔ اس وچ دو سرنگاں ہن۔ اک آؤن لئی تے اک جان لئی۔ ایہہ اندروں کافی ٹھیک کر دتی اے۔ ہر 100 میٹر بعد سفر دی نشانی آ جاندی اے۔ اندر الیکٹرونک جاں ڈزٹل سنیاے والے آلہ لگے ہوئے ہن۔ اسدے مکن تے کشمیر وادی شروع ہو جاندی اے۔ دور تک وادی دا پدھرا علاقہ دسدا اے۔ جدوں اترائی ختم ہندی اے تاں ٹول بیریئر آ جاندا اے۔ اتھے گڈی کھڑی کرکے اتر کہ جانا پیندا اے۔ کھڑکی تے لمی لائن لگدی اے۔ 70 روپئے دی پوجا کرنی پیندی اے۔ یعنی 70 روپئے جموں دے تے 70 روپئے کشمیر وادی دے۔ اتھوں وادی دا سفر شروع ہندا اے۔ راستا پنجاب وانگ پدھرا اے۔سڑک دے نال ولو تے پہاڑی ککر دے بے شمار درخت ہن۔ اس علاقے وچ کرکٹ دے بیٹ بندے ہن۔ اتھے پئے لکھاں بیٹ دیکھ کہ لگدا اے شاید ہر بھارتی کرکٹ ہی کھیڈن لگ پیا اے۔ کھیتاں وچ لوک فصل دے ناڑ آدی نوں پنجاب وانگ ہی اگّ لاکے ساڑ راے سن۔
کشمیر دی خوبصورتی نوں گندھلا کرن وچ انسانی سوچ تے لالچ دا سمیل اتھے وی دیکھن نوں ملیا۔اس گل نے سانوں جھنجوڑ کہ رکھ دتا کہ آخر انسان کیوں قدرت دا دشمن بنیا ہویا اے۔ شام پیندی جا رہی سی۔ اگے اک چونک 'چوں اسیں ٹھنڈا پین لئی لیا تے راہ پچھیا۔ تقریباً 100 کلومیٹر بعد سرینگر آ گیا۔ اتھوں کھبے پاسے بارامولے نوں راہ مڑدا اے۔ نواں بائیپاس بنیا سی۔ بائیپاس تے گڈی جا رہی سی۔ اک دم بہت زور دی بریک لگا کہ گڈی سجے پاسے موڑی۔ اتھے سڑک اک دم بند سی تے سجے نوں مڑن لئی کوئی نشانی نہیں سی۔ اتھے وی باقی دیس وانگ یاتروآں لئی سڑکاں تے نشانیاں جاں چتاونیاں دین دی لوڑ نہیں سمجھی جاندی۔ تھوڑا اگے جاکے سانوں پنجویں دریا جہلم دے درشن ہوئے۔ پنجے دریا اکو دن ویکھن دا سپنا پورا ہویا۔ پچھدے پچھاندے آخر اسیں کشمیر دے دل، پنڈ سنگھپرا کلاں، ضلع بارامولا دے خوبصورت گھر وچ پہنچ گئے۔ سچے نوں چاء چڑھیا ہویا سی اوہ کشمیر وچ اے۔ اوہ میرا کئی وار دھنواد کر چکیا سی۔ ویسے اسیں حالے کشمیر پہنچے ہی سی، کشمیر ویکھیا نہیں سی۔
آؤن والے دناں وچ کویں میں وکھایا کشمیر ایہہ اک وکھری وارتا اے۔