ٹھگی دے وکھو وکھرے چہرے

ٹھگی دے وکھو وکھرے چہرے
گردیو سنگھ بٹالوی 

           کافی عرصہ ودیش رہندے ہو چکا سی بس کم وچّ ایسے کھبھیا کہ دیش آؤن دا وقت ہی نہیں لگا۔ باقی جدوں بندہ نواں-نواں امریکہ کنیڈا جہے ملک وچّ جاندا ہے تے ڈالراں نوں رپئیاں نال گنا کردا کردا اپنیاں اکھاں وچّ نت نویں سپنے رچاؤندا ہے۔ ہن کم کار دی کوئی چنتا فکر نہیں سی تن چار سٹور اتے دو پیٹرول پمپ ہون کرکے اپنے نال نال اپنے ورگے کئی ہور بھراواں نوں روزگار تے لایا ہویا سی۔ پر اپنی مٹی دی کھچ بندے نوں کئی واری بہبل کر دندی ہے ۔پنڈ دی مہک اتے پرانے یاراں دوستاں بھین بھراواں نوں ملن دی تانگھ نے کجھ سمے لئی دیش آؤنا پکا کر دتا ۔ باقی پروار نوں کاروبار دی جمیواری سانبھ کے میں ٹکٹ لے کے جہانز چڑھ گیا۔ خیر دلی ہوائی اڈے توں پنجاب ول واپس پرتدیاں میرے چھوٹے بھرا دلجیت نے جو مینوں دلی ہوائی اڈے توں لین واسطے آیا سی روٹی کھان لئی کار نوں اک عامَ جہے ڈھابے روک لیا ۔مینوں ایہہ جگہ کجھ جانی پچھانی جہی لگی کئی واری ایویں ہی لگدا ہندا ہے کہ شاید میں پہلاں وی کدے ایتھے آیا ہاں۔مینوں خیال جیہا آیا کہ ایتھے شاید اک سادھ دا ڈیرہ ہندا سی۔ گول پغ تے چٹے چولے دی صدقہ پنڈ دے بھولے بھالے لوکاں نے اس سادھ نوں قریب دو کنال جگہ دا مالک بنا دتا سی۔        روٹی کھان توں بعد جدوں میں بل دین لئی کاؤنٹر تے گیا تے اتھے بیٹھا ہویا آدمی جسدا چہرا مینوں جانیا پچھانیا لگیا۔ بل دین توں بعد میں اس نوں پچھیا کہ شاید اسیں پہلاں وی کتے ملے ہوئے لگدے ہاں، اوہ کہن لگا کہ مینوں وی لگ رہا ہے شاید۔ میں اس دا نام پچھیا اوہ کہن لگا چنن سنگھ میں کیہا چنا! اوہ کہن لگا ہاں تے تسی بھاؤ مجیٹھے والے تے نہی ۔ اسیں دوناں نے اک دوجے نوں پچھان لیا ۔ مینوں پرانیاں یاداں چیتے آ گئیاں چنن سنگھ عرف چنا بہت تیز طرار، لوکاں نوں بھرماؤن والا اتے گلاں دی کھٹی کھان والا آدمی سی ۔اسنے ساری زندگی وچّ کدے کرت نہیں سی کیتی ۔ بس لوکاں نوں مورکھ بنا کے، تھانیاں وچّ وچولگی کرکے جاں دھرم دے نام تو لوکاں نال ٹھگی مارکے پروار پالدا رہا سی تے بس ایہو ہی اس دا پیشہ تے دھرم سی۔          بھاویں مینوں پنڈ مڑن دی کاہل سی پر پھر وی میں اس نال گلاں مارن بیہ گیا ۔ گھر پروار دیاں گلاں توں بعد میں چنے نوں پچھیا کہ ایتھے تے شام سہں سادھ دا ڈیرہ ہندا سی اسدا کی بنیاں۔ اسنے شاتری ہاسہ ہسدے ہوئے کیہا کہ کہانی تھوڑی لمبی ہے تے دلچسپ وی ۔ چناں اپنے منڈے نوں کاؤنٹر تے بٹھا کے سانوں پچھلے پاسے بنے ہوئے کمرے وچّ لے گیا تے کہن لگا کہ ایتھے آرام نال بیٹھ کے گلاں کردے ہاں ۔ چنے نے دسنا شروع کیتا کہ اک واری میں دلی نوں جاندیاں شام سہں دے ڈیرے تے تھوڑی دیر سستاؤن لئی رک گیا تے گلاں باتاں وچّ پتہ لگا کہ شام سہں سادھ نے ایہہ ساری تھاں مفت وچّ ماری ہوئی ہے۔میری اس جگہ وچّ دلچسپی ودھ گئی ۔ میں آنے بہانے ایتھے گیڑے مارن لگ پیا اتے میں اس بارے ہور جانکاری اکٹھی کرن لئی پنڈ دے عامَ لوکاں نال وی رابطہ بنا لیا ۔ مینوں پتہ لگا کہ پہلے کجھ سال تے پنڈ والے اسدی بڑی عزت کردے سی پر ہولی-ہولی پنڈ والیا دا اس سادھ توں موہ بھنگ ہون لگ پیا۔ ایہہ سادھ بڑی ماڑی برتی والا سی لوکاں دیاں دھیاں بھینا تے ماڑی نظر رکھدا سی ۔ ہن دو چار نوں چھڈ کے پنڈ والیاں نال اسدا کوئی واہ واسطہ نہیں سی بلکہ پنڈ والے چانہدے سی کہ کسے طرحاں نال ایہہ سادھ ایتھوں چلا جائے۔        میں سوچیا چنن سہاں تیرے ڈنگے نے اج تک کدے پانی نہیں منگیا! اس سادھ دا وی کلیان کرنا چاہیدا ہے۔بس اس دن توں دھار لیا کہ ایہہ جگہ ہن چنن سہں دی ہو کے ہی رہیگی ۔ ہن میں سادھ واسطے کوئی ناں کوئی وستو جویں کہ کپڑے، کوئی پھل، ملٹری کنٹین دی شراب اتے کدے-کدے کجھ نقد مایہ وی لیاؤن لگ پیا۔ہولی ہولی سادھ شام سہں مانسک تور تے میرے قبجے وچّ آ چکا سی ۔اک دن مینوں ایہہ وی پتہ لگا اس سادھ کول کسے جیتو نام دی غلط اورت دا آؤن جان وی ہے ۔ اسدی اس غلط حرکت نوں اک دن میں چپ چپیتے اپنے کیمرے وچّ قید کر لیا تاکِ آؤن والے سمیں وچّ اس نوں ہتھیار دی طور تے استعمال کیتا جا سکے۔ اس گل دا علم سادھ نوں بالکل ناں ہو سکیا۔ ہن سادھ شام سہں تقریباً میری ہر گل نال سہمت ہندا سی۔         اک دن میں موقع تاڑ کے اسنوں کیہا کہ بابا جی کیوں ناں آپاں اس ڈیرے نوں وڈا بنائیے تہاڈے نام دا اک وڈا سارا بورڈ لاوانگے، تن چار اے سی کمرے ودیش آؤندے جاندے این آر آئی لوکاں لئی تے کجھ ہور کمرے اک لنگر حالَ آؤندے جاندے لوک ایتھے رک کے جایا کرنگے چڑھاوا وی چڑھایا کرنگے جس نال زندگی موجاں نال کٹیگی۔ میں اسنوں کسے ہور الیشانن ڈیرے دیاں کھچیاں ہوئیاں تصویراں وکھا کے کیہا کہ گھٹو گھٹ ایہو جیہا تے بنا ہی لوانگے۔ شام سہں کہن لگا چانہدا تے میں وی ہاں پر اینی مایہ دا بندوبست کویں ہوئگا میں کیہا اس گل دی تسیں چنتا ناں کرو سبھ ہو جائیگا۔ ایتھے کیتے گئے خرچ دی وجہ کرکے ہن میرے کول جماں پونجی وی لگ بھگ ختم ہو چکی سی ۔اپنیاں اتے اپنے پروار دیاں لوڑاں پوریاں کرن لئی میں ہور پاسے وی ہتھ پیر مار رہا سی جس کرکے کجھ چر میں سادھ شام سہں کول ناں آ سکیا۔         جدوں بندے نوں دنے وی سپنے آؤنے شروع ہو جان تے اس دی بے چینی ودھ جاندی ہے ۔سادھ شام سہں نوں محل نما ڈیرے دے سپنے تنگ کرن لگ پئے تے مینوں ملن لئی اس دی تڑپھ ودھ گئی کافی دناں بعد جدوں میں سادھ دے ڈیرے گیا تے مینوں اوہ کہن لگا کہ چنن سہاں کجھ کرینگا وی کہ بس ایویں سپنے وکھا کے ہی دنیا توں تور دوینگا میں من وچّ سوچیا کہ ہوناں تے اےداں ہی ہے، میں سمجھ گیا کہ لوہا ہن گرم ہے بس سٹ مارن دی لوڑ ہے۔ میں کیہا بابا جی کجھ ضروری کم وچّ پھسیا سی ہن ویہلا ہو گیا ہاں چھیتی ہی شروع کر دیانگے ۔پہلا کم تے سانوں ایہہ کرنا پویگا اس عمارت نوں ڈھاہنا پویگا اتے ساری جگہ دی پیمائش کرکے کسے چنگے نقشے بناؤن والے کولو نقشہ تیار کرواندے ہاں ۔ سادھ کہن لگا کہ رہانگے کتھے میں کیہا کہ تہاڈے واسطے اک ودھیا جہی کٹیا بنوا دندا ہاں گرمی دا موسم ہے تہانوں کوئی تکلیف نہیں ہون لگی۔ اوہ اس گل لئی راضی ہو گیا، دوجے پاسے میں اماتر ڈھاہن والے ٹھیکے دار نال عمارت دی قیمت ڈھائی لکھ طے کرکے ڈھاہن لئی پنجاہ ہزار روپئے پیشگی لے لeے۔ باقی دا دو لکھ جس دن کم شروع ہووےگا ٹھیکے دار نے دینے کر لئے۔        ڈیرے والی تھاں دے پچھلے پاسے میں اسنوں اک جھگی نما کٹیا بنوا دتی تے سادھ دا بوری بسترا اوتھے لوا دتا۔ پنجاہ ہزار تے میری جیب وچّ ہی سی ٹھیکے دار نے عمارت ڈھانہنی شروع کر دتی اتے نال ہی مینوں بقایا دو لکھ روپئے وی دے دتے۔ میں جدوں وی سادھ کول آؤنا کوئی ودھیا پھل فروٹ لے آؤنا ۔ پنڈ والیاں نال وگرن کرکے جتھے سادھ نوں ودھیا روٹی وی نصیب نہیں سی ہندی ہن ودھیا کھان پین نوں ملن لگ پیا سی، سادھ دیاں باچھاں کھڑ گئیاں سن۔ ایدھر لغ بھغ مہینے سوا مہینے وچّ ٹھیکے دار نے عمارت نوں رڑے مدان وچّ بدل دتا ۔ میں پھیر کجھ آؤنا جانا گھٹا دتا ایسے طرحاں قریب ڈھائی مہینے لنگھ گئے۔ اک دن سادھ مینوں کہن لگا کہ چنن سہاں ہن بناAنا کدوں شروع کرناں ہے میں کیہا بابا جی نقشہ بننے دتا ہے بس پاس ہو جائے اپنا کم تے شروع ہی ہے۔ دو کو دناں بعد میں کجھ کاغذ لے کے سادھ کول پہنچیا تے کیہا کہ بابا جی ایہہ نقشہ، بجلی کنیکشن تے ہور نکسک بارے کاغذ ہن تسی اپنے دستخط کرو بس پرسوں توں کم چالو سمجھو۔          ایہناں کاغذاں وچّ اک وصیت اتے مختیار نامہ وی میں دستخط کروا لیا سی۔ ڈیرہ ناں بننا سی تے ناں کسے نے بناؤنا سی جیوں جیوں سماں لنگھدا گیا سادھ دا صبر وی ٹٹن لگ پیا۔اک دن میں اوتھے لگا پانی دا نلکا وی پٹوا دتا تے کیہا کہ ایتھے وڈا بور کراؤنا ہے ۔ سادھ نوں نہاؤن دی تنگی تے ہے ہی سی نال اسنوں پین والا پانی آپ بھر کے لیاؤنا دکھی کرن لگ پیا۔ہن اوہ مینوں شکّ دی نظر نال ویکھن لگ پیا۔         جس بدچلن اورت جیتو دا سادھ پاس آؤن سی اک دن میں اس نوں لبھّ کے میرے ولوں کھچیاں تصویراں وکھا کے کیہا کہ جے میرے آکھے مطابق ناں چلی تے ایہناں تصویراں دے وڈے اشتھار بنا کے سارے الکے وچّ ونڈ دیاںگا تے جے میرے آکھے لگیگیں تے تینوں پنجاہ ہزار روپیہ نقد وی دوانگا تے تیرے خلاف کوئی کاروائی وی نہیں کراں گا۔ پہلاں تے اسنے مینوں اکھاں وکھائیاں پر ڈر اتے لالچ وچّ آ کے چھیتی ہی من گئی تے کہن لگی کہ مینوں کی کرناں ہووےگا۔ میں اس نوں ساری سکیم سمجھا دتی اتے اوہ ایہہ سبھ کرن لئی راضی ہو گئی۔ اک دن میں پنڈ والیاں نوں مل کے کیہا کہ سادھ شام سہں بڑی ماڑی برتی دا بندہ ہے اس گل دا پتہ مینوں ہنے ہی لگا ہے شاید تسی تے اس بارے کافی پہلاں توں ہی جاندے ہو۔ پنڈ والے کہن لگے جاندے تے ہیگے سی پر کیونکہ اسیں آپ اپنے ہتھی اس جگہ نوں سادھ دے نام بیناماں کرکے دتی ہن ساڈی کوئی واہ نہیں چلدی اتے ناں ہی کوئی اگے لگن نوں راضی ہے۔ اس کرکے لغ بھغ ساڈے سارے پنڈ نے ہی سادھ دا تے ڈیرے دا بائیکاٹ کیتا ہویا ہے اتے اک دو بندیاں نوں چھڈ کے ساڈے پنڈوں کوئی وی اسدے ڈیرے تے نہیں آؤندا جاندا۔ اوہ مینوں کہن لگے کہ تہاڈا تے شہر وچّ افسر لوکاں نال واہ پیندا ہوئےگا جے تسی کجھ کر سکو تے اسیں ہر طرحاں نال تہاڈا ساتھ دیانگے۔          ہن میں اک دن اپنی بنائی ہوئی سکیم مطابق شام دے ہنیرے جہے جیتو نوں سادھ شانم سہں دے ڈیرے کٹیا وچّ بھیج دتا ۔ سانڈ آشرم دا سرکاری ساھن میرے ولوں دتے فروٹ تے میوے کھا کے پھٹیا ہویا ہونی توں انجان اپنی کھیڈ وچّ مست ہو گیا ۔ اینے نوں میں پنڈ توں کافی سارے لوک لیکے کٹیا نوں گھیرا پا لیا میری دسی ہوئی سکیم مطابق بیٹری دی روشنی پیندیاں سار ہی جیتو نے بچاؤ بچاؤ دا رولا پاؤناں شروع کر دتا۔ پولیس نوں میں پہلاں ہی گنڈھ چکا سی ۔ اسیں ساریاں نے رل کے سادھ تے جیتو نوں ادھننگی حالت وچّ باہر کھچّ لیا ۔ پولیس وی موقعے تے پہنچ گئی جیتو نے اپنا بیان لکھوا دتا کہ میں شردھا وس بابے نوں لنگر پرشادا دین آئی سی تے اس نے میرے نال ایہہ کرتوت کر دتی۔ سادھ ڈور بھورا ویکھے کہ ایہہ کی بنیاں! جس حالت وچّ اس نوں پھڑیا سی مکر وی نہیں سی سکدا ۔ پولیس میری پہلاں ہی بنی ہوئی سی سو پولیس نے سادھ نوں تھانے لیاکے بلاتکار دا کیس پاکے جھیل بھیج دتا۔           پنڈ والے تے پہلاں ہی اس توں اکے ہوئے سی سو اوہناں دے سادھ دے خلاف ٹھوک کے گواہیاں دتیاں۔ سادھ نوں ست سال دی با مشقت قید ہو گئی ۔ اک تے ویہلڑ بندہ جس نے ساری زندگی کوئی کم ناں کیتا ہووے جھیل وچّ کم کرنا کیہڑا سوکھا سی۔ سادھ بیمار رہن لگ پیا چار کو سالاں بعد کسے گمبھیر بیماری نال جھیل وچّ ہی سادھ دی موت ہو گئی۔ جگہ دا مختیار نعماں تے وصیت تے میں پہلاں ہی اپنے نام لے چکا سی ۔ سو اس جگہ دا مالک ہن میں ہاں بس گزارا چلی جاندا ہے ۔ ہن ہور کوئی نس بھج نہی کرنی پیندی زندگی ٹھیک چلی جا رہی ہے بس اکو گل دا رنز ہے اس سبھ واسطے جنی میں محنت کیتی ہے بچیاں ولوں ساتھ نہیں ملیا۔ وڈا منڈا نشیاں وچّ غرق ہویا پیا ہے ڈھابے توں پیسے چک کے اپنے نشیاں دا بھس پورا کرن لئی رھوڑ چھڈدا ہے جے کجھ کہندا ہاں تے ہتھیں پیندا ہے ۔ چھوٹا اوداں ہی پولیؤ دا ماریا کجھ کرن یوگا نہی سوائے ڈھابے دے غلے تے بہن دے تسی پرانے بیلی سو تاں تہاڈے نال سبھ دکھ سکھ سانجھا کر لیا ہے ۔          چنن سہں دیاں گلاں سندیاں کافی سماں لنگھ گیا ۔ اسیں ترن لگے تے چناں کہن لگاں کہ روٹی دے پیسے تسیں رہن دینے سی ۔ میں کیہا کہ روٹی کتیوں وی کھادے پیسے تے دینے ہی سی چل کوئی گل نہیں۔میں من وچّ سوچیاں تیری پاپ دی کمائی وچّ میں کیوں حصیدار بناں۔ سو اسیں اپنی منزل ول تر پئے میرے نال بیٹھے میرے چھوٹے ویر دلجیت نے مینوں سوال کیتا کہ بھاجی چنن سہں نے ٹھیک کیتا ناں؟ میں کیہا کہ نہیں دونے ہی غلط سن۔ اس ڈیرے والی تھاں نوں سادھ کولوں خالی کروا کے کسے سکول جاں ہسپتال نوں دے دینی چاہیدی سی۔ دلجیت سہاں زہر بیجیاں زہر ہی پیدا ہندا ہے ۔ ایسے واسطے چنن سہں اج بچیاں توں دکھی ہے۔ ہین تے دونو ہی ٹھگھ صرف چہرے ہی وکھو وکھرے ہن۔ہن ساڈیاں گلاں وچّ چپ چھا گئی سی۔۔