غدری بابے

غدری بابیاں دی گاتھا اج 107 سالاں بعد وی پنجاب اتے خاص کرکے سکھ قوم لئی وراثتی تے دنت کہانی اے۔ اوہناں دے حوصلے دی ہمت تے نڈرتا اج وی اک مثال اے۔ 107 سال پہلاں غدری بابے جو کہ 96 توں 97% سکھ سن نے اپنے دھرم توں انسپائریشن لے کے امریکہ دے 19ویں صدی دے شروع وچ رہِ چکے صدر تھومس جیپھرسن جو کہ امریکہ دا انگریزی سامراج دے خلاف آزادی گھلاٹیا سی، دے کہے ہوئے بول ہن، “کہ ظلم دے خلاف بغاوت کرنی پرماتما اتے واہگرو دا فرمان اے۔” اس پرسنگک وضاحت نوں اپنے لڑ بنّ کے غدری بابیاں نے اپنے حوصلے دی درڑتا نوں مضبوط کردیاں اک خواب امریکہ تے کینیڈا دا دھرتی تے بیٹھ کے بنیا کہ اسیں اپنے لوکاں لئی انگریزی سامراج دی غلامی وچوں اک اجیہا خواب بننا اے جو چراں توں چلی آ رہی غلامی دی سنگھنی رات نوں نکھیڑ سٹیگا۔ اوہناں غدری بابیاں نے زندگی بارے تاں سوچیا کہ ایہہ تاں واہگرو دی رجا اے۔ ایہناں خواباں نوں اک لڑی وچ پرون لئی انیویں صدی دے اخیر اتے ویہویں صدی شروع وچ پنجاب وچوں ودیساں نوں گئے ایہناں کرتی سکھ کساناں نے اپنے سکھ اتہاس وچوں انسپائریشن لے کے 1913 وچ غدر لہر دا قیام کیتا۔ ایہناں نے 120 بندیاں دے اکٹھ نوں بابا سوہن سنگھ بھکنا نے امریکہ دے اوریگون صوبے دے شہر ایسٹوریا وچ سدیا۔ جس وچ اچیچے طور تے پروفیسر ہردیال نوں وی کیلیپھورنیاں توں بلایا گیا۔ اوہ اس ویلے سماجی تعلیم دے امریکن یونیورسٹی سٹینپھورڈ وچ پروفیسر سی۔ لمی سوچ وچار توں بعد غدر لہر دا قیام کیتا گئی اتے بابا سوہن سنگھ بھکنا نوں اس لہر دا موڈھی بنایا گیا۔ باقائدہ طور تے اس اکٹھ وچ سرب-سمتی نال غدر لہر دے مڈھلے اصولاں نوں وی قلم بند کیتا گیا۔ امریکہ اتے آئرشاں دے انگریزی سامراج خلاف لڑے جدوجہد نوں اپنا مقصد منّ کہ پنجاب وچ وی اپنے راج دی تکمیل لئی ہتھیار بند انگریزی سامراج دے خلاف لڑن دا آئد لیا گیا۔ غدر لہر نوں پرچلت کرن لئی غدر نام دا اک پرچہ وی قائم کیتا گیا جو انقلاب کاری سوچ دا پرتیک سی۔ اسے غدر لہر نال اس ویلے کیلیپھورنیاں اتے امریکہ دی نامی وشودیالے برکلی وچ پڑدا نوجوان سکھ کرتار سنگھ سرابھا وی اس غدری لہر نال گھل-مل گیا۔ کرتار سنگھ سرابھا نے وی تھوڑے چر وچ ہی غدری لہر نوں اپنی محنت تے لگن صدقہ کافی بل بخشیا۔ پروفیسر ہردیال نوں غدر اخبار دا سنچالک تے سمپادھک بنایا گیا۔ اس نوں وڈی گنتی وچ پنجاب وچ وی بھیجن دا اپرالا گیا۔ غدر لہر دا قیام توں تھوڑا سماں بعد ہی پہلی سنسارک جنگ وی شروع ہو چکی سی۔ انگریزی سامراج دی فوج وچ سکھ راج دے ڈگن توں بعد کافی وڈی گنتی وچ سکھ قوم دی بہادری نوں مدے نظر رکھدیاں ہویا انگریزی حکومت نے اوہناں نوں کافی وڈی مقدار وچ انگریزی سامراج دی فوج وچ بھرتی کر لیا سی۔ کر لیا سی۔ سکھ فوجیاں نے وی 1857 دے پہلے غدر ویلے انگریزی سامراج دی ودھ چڑ کے مدد کیتی سی۔ پہلی سنسارک جنگ توں اٹھیاں پرحالات نوں مدنظر رکھدیاں غدر لہر نے وی ایہہ عہد کیتا کہ آپاں جرمن اتے جاپان دی حکومت توں ہتھیاربند مدد لے کے پنجاب نوں کوچ کیتا جاوے۔ اس توں بعد کرتار سنگھ سرابھا تے بابا سوہن سنگھ بھکنا دی اگوائی ہیٹھ وڈی گنتی وچ پنجاب نوں کوچ کر دتا۔ اس دی بھنک انگریزی سامراج دیاں کھپھیاں ایجنسیاں نوں وی پے گئی سی۔ جس کرکے بابا سوہن سنگھ بھکنا سمیت بہتے غدری بابے بندرگاہاں تے ہور تھاواں توں گرفتار کر لئے گئے سی۔ کرتار سنگھ سرابھا تے ہور کئی غدری انگریزی سامراجیاں دی پکڑ توں بچ گئے سن۔ اناں نے پنجاب پہنچ کے اپنے جدوجہد نوں لیہاں تے لیاؤن لئی سکھ فوجیاں تے ہور انٹیکجوئل اخلاقیات والے بندیاں نال رابطہ بنایا۔ اس ویلے پنجاب وچ انگریزی سامراج دا پڑے لکھے سماج افسرشاہی اتے سکھ فوجیاں تے اجیہی اسپشٹتا دا پرچھاوا پایا ہویا سی کہ اوہناں دی بدھی تے سامراجیاں دے ہی رنگ چڑے ہوئے سن۔ اوہ ایہہ لسٹ بیٹھے سی کہ ساڈی گلزار زندگی اتے شاہی ٹھاٹھ-باٹھ سامراجیاں دی ہی بخش اے۔ عام جنتا وی اسے گلزار دی مرید ہو چکی اتے اوہ غدری لہر نوں اک سرپھرے ادھرمی بندیاں دا ٹولا مندی سی۔ پر کرتار سنگھ سرابھا ہراں تے ایہہ رنگت چڑی ہوئی سی، “ساڈے ویرنو تسیں نے خوش رہنا، اسیں اپنی آپ نبھاء دیانگے۔ دکھ جھلانگے ہس کے وانگ مرداں، نال خوشی دے سیس لگائ دیانگے۔ خاطر دھرم دی جند قربان کرکے، جڑ ظلم دی پٹّ دکھا دیاگے۔” اسے کامنا نوں اپنے دلوں-دماغ وچ بٹھا کے کرتار سنگھ سرابھا ہوراں نے ہسّ-ہسّ کے پھانسی دے رسے چمے اتے من اندر ایہہ کامنا رکھی، “ساڈی روح سدا اڈول ویرو کرو کی تپھنگ دا وار سانوں۔” اپنے گرو نوں یاد کردیاں کرتار سنگھ سرابھا کہندا اے – “کھاتر دھرم دی گروآں نے پتر وارے، دسے چمکدی نیک مثال سانوں۔” پر اتفاق نال غدری بابیاں تے کرتار سنگھ سرابھا دی شہادت نوں وقت دے اتہاسکاراں نے بھارتی قوم پرستی اتے ہندو دھرم دی اک مثال وجوں وار وار درسایا اے۔ ایہہ ورتارا 1928/30 توں ہی پرچلت ہو گیا سی۔ بھانوے بابا وساکھا سنگھ غدری بابے نوں 1930 وچ اکال تخت صاحب دا جتھیدار مقرر کر دتا گیا سی اسے طرحاں بابا سوہن سنگھ بھکنا نوں شرومنی گرودوارہ کمیٹی نے سرب سمتی نال اپنا پردھان چن لیا سی پر اوہ تکنیکی کارناں کرکے حوالہ ادھورا رہِ گیا۔ سوائے پنجاب دی کسانی اتے سکھ قوم وچ ہی اج وی غدری بابیاں دی گنج سہکدی اے اتے ہر سال 1959 توں لے کے غدری بابیاں دا میلہ وی چیتنتا دا میلہ اناں دی سوچ نوں مکھاتف ہو کے لگدا اے۔ پر اج دا سمچا بھارت وچ جو قوم پرستی تے فرقہ پرستی دی سیاست وچ پوری طرحاں رنگیا ہویا اے نوں غدری بابیاں دا اتہاس تے اناں دی سوچ اک نایاب تے وسار دتی گئی سوچ بن گئی اے۔ کھبے پکھی سوچ اج وی غدری بابیاں نوں اپنی وراثت مندیاں ہن بھاویں غدری بابیاں نے شروع توں ہی اپنے آپ نوں اجیہی کسے سوچ توں منکر رکھیا اے۔ کھبے پکھی تے ہور لکھاری غدر لہر دا موڈھی بابا سوہن سنگھ بھکنا دی بجائ پروفیسر ہردیال نوں مندیاں ہن جدکہ اتہاس گواہ اے کہ بابا سوہن سنگھ دی سوے جیونی وچ ایہہ صاف لکھیا اے کہ پروفیسر ہردیال ‘غدر’ اخبار دا صرف اڈیٹر سی جس دی سوچ تلکویں تے اواضع سی۔ چھ مہینے دی ادارتی توں بعد پروفیسر ہردیال نوں اسدیاں سرگرمیاں کرکے امریکہ دی سرکار نے کڈھ دتا سی تے اوہ جرمنی چلا گیا سی۔ جتھے جا اسنے بعد وچ انگریزی سامراج دی وکالت کیتی تے اوہناں دی تعریف وچ اک کتاب وی لکھی۔ غدری بابیاں دی قربانی سپشٹتا اتے اوہناں دیاں کامناواں نوں سکھ پرمپراواں مطابق اج وی پورا مان-اعزاز پیش نہیں کیتا گیا ۔