بھارت وچ ماؤنوازاں دی جدوجہد

چھتیسگڑھ دے بستر ضلعے وچ ہال ہی وچ ماؤوادیاں اتے بھارتی فورسز دی جھڑپ جس وچ بائی اہلکار مارے گئے، اس نے بھارت وچ ماؤوادی خطرے نوں مڑ توں مرکز وچ لے آندا اے۔گیاراں سال پہلاں اس نوں ادوں دے وزیر اعظم ولوں دیس دے لئی سبھ توں گمبھیر اندرونی سرکھیا چیلنج گردانیا گیا سی۔ماؤوادیاں اتے بھارتی سرکھیا بلاں وچکار لڑائی دشمن اپر وار-وار حملہ کرکے اس نوں کمزور کرن دی پریکریا اے جتھے دہاکیاں دی تشدد توں بعد وی کوئی جیتو نہیں ہو پایا اے۔قبائلی لوک، جنہاں دی نمائندگی دا ماؤوادی دعوہ کردے ہن، امید دی لڑائی لڑ رہے ہن جس دی عوض وچ سٹیٹ ہتھوں اوہ بھکھمری، موت، اجاڑا، دمن اتے بلتاکار جہے انانسانی تشددّ جھلّ رہے ہن۔ماؤوادیاں اتے بھارتی سرکھیا بلاں وچکار لڑائی نوں ایہناں شبداں وچ لکھیا جا سکدا اے: ممکن نہیں چمن میں دونوں کی ضدّ ہو پوری، یا بجلیاں رہینگی یا آشیاں رہے گا۔ ترگی کی اپنی ضدّ اے، جگنونؤں کی اپنی ضدّ، ٹھوکروں کی اپنی ضدّ اے، ہونسلوں کی اپنی ضدّ۔ بھارت جیہا ملک اک کلپت سمودائے/بھائی چارا اے جو سبھ توں پہلاں لوکاں دے دماغاں وچ سائز لیندا اے۔قومی بھاونا پیدا کرن لئی اوہناں دیاں کلپناواں اتے حالت نوں سمجھنا بہت ضروری اے۔ایہہ نقلی قومی بھاونا اپر بیسڈ نہیں ہو سکدا جس طرحاں دی بھاونا زبردستی قبائلیاں وچ پیدا کیتی جا رہی اے جنہاں دیاں بھاوناواں، حالتاں اتے کلپناواں دی نشاندیہی بھارتی راج نے کدے نہیں کیتی۔مول روپ وچ بریٹیش سامراج نے بھارت نوں سامراج دی حالت وچ ہی چھڈیا جتھے اس دے علاقیاں اپر فوجی طاقتاں ولوں مڑ دعوہ کرکیے ایہناں نوں اکٹھے رکھیا گیا۔ ایہناں دا راج پربندھ مرکزی کمانڈ راہی دلی توں کیتا گیا جو کہ قبائلیاں اتے ادھیناں لئی اونی ہی غیرملکی سی جنا کہ کوئی غیرملکی مہاننگر۔قبائلی لوکاں، کشمیریاں، اتر-پوربی راجاں اتے سکھ راشٹر دیاں سیاسی بھاوناواں نوں اوہناں دی اچھا دے خلاف دبا دتا گیا۔ آزادی توں بعد نویں قائم سامراج وچ اک اجیہے یوگ لیڈر دی گھاٹ سی جو تہذیبی پدھر تے انی وتغیر رکھن والے لوکاں دیاں بھاوناواں اتے سیاسی اچھاواں نوں سمجھ کے قدم چکدا اتے جو اوہناں دی سیاسی اتے معاشی اسلیئت نوں دھیان وچ رکھ کے مانوتا دی بھلائی لئی اس طرحاں کم کردا جو اس دے سامراج دے لوکاں دے نظرئیے وچ وی تبدیلی لے کے آؤندا اتے اس دی دور-اندیشی دی تصدیق کردا۔اس طرحاں دے یوگ لیڈر دی کمی دے خلاء اتے راج نوں لے کے دور-اندیشی دی گھاٹ نے بھارتی شاہی راج وچ بہت سارے انسلجھے سوال چھڈّ دتے ہن اتے راج وچ بہت سارے طبقیاں دیاں سیاسی ابھلاشاواں ادھوریاں پئیاں ہن۔ چینی انقلاب توں متاثر ماؤواد دا وچار کساناں دے مدعیاں نوں سنبودھت ہون لئی پیدا ہویا اتے جس نے بعد وچ بھارتی راج دے بھلے-وسرے قبائلیاں دی سوچ وچ گھر کر لیا۔بھارتی شاہی راج نوں سرکھئت رکھن اتے اس نوں مڑ متاثر کرن دی کوشش وچ ماؤوادیاں اتے بھارتی سرکھیا بلاں وچکار لڑائی نے ایہناں دی زندگیاں نوں ہور وی تباہ کر کے رکھ دتا اے۔قبائلیاں دیاں زندگیاں اک پاسے بھارتی سرکھیا بلاں دے تشددّ کرکے نرک بنیاں ہوئیاں ہن؛ دوجے پاسے، ماؤوادی ودروہیاں دی تشدد نے اوہناں دی جان کڑکی وچ پھسا رکھی اے۔موجودہ لڑائی دا میدان کبائلی آبادی دے آلے دوآلے ہی مرتکز اے جو کہ صدیاں توں ایہناں جنگلاں وچ رہِ رہی اے۔ایہناں جنگلاں دی اتھاہ دولت نے ہی سامراج دا دھیان اپنے ول کھچیا اے۔اس اتھاہ دولت نوں متحد کھیتر دے حوالے کرن لئی 26 ملیان قبائلی لوکاں نوں اجاڑ دتا گیا اے۔راج دے متعلق ڈر اتے یعقین دی بھاونا دی کمی نے قبائلی لوکاں دا جھکاء ماؤوادیاں ول کر دتا اے جو کہ محدود زریعاں دے باو جود ورھیاں توں ایہناں جنگلاں وچ قبائلیاں دیاں زندگیاں نوں بہتر بناؤن دا کم کر رہے ہن۔قبائلی جنگلاں پر مڑ توں داعوے دی پریکریا نویں سامراج دی ستھاپتی نال ہی شروع ہو گئی سی جدوں سامراج دے پھلار اتے اس نوں مضبوط کرن دے لالچ کرکے لکھاں ہی قبائلیاں نوں اجاڑ دتا گیا۔ ہال ہی وچ ہوئے ماؤوادی حملے جس وچ 22 بھارتی سرکھیا جوان اپنی جان گوا بیٹھے، اس نیے اک وار پھر توں بھارتی سرکھیا بلاں دی کمزوری نوں ننگا کر دتا اے جتھے انا وڈا سرکھیا ڈھانچہ ماؤوادی فوج دے انوحکمرانی کرکے داء تے لگیا ہویا اے۔امریکہ دے مشہور سیاستدان ہینری کسنجر نے اک وار کیہا سی، “روائتی فوج ادوں ہار جاندی اے جدوں اس نوں کوئی جت حاصل نہیں ہندی، گریلا ادوں جت جاندا اے جدوں اوہ نہیں ہاردا۔” ماؤوادی اک دہاکے توں وی ودھ ویلے توں بھارتی سرکھیا بلاں دا ساہمنا کر رہے ہن۔ ہن تک دو سو توں زیادہ سرکھیاں بلاں نے اپنیاں زندگیاں گوا لئیاں ہن اتے جوابی کاروائی وچ سینکڑے ہی ماؤوادی مارے جا چکے ہن، سینکڑے ہی جیلاں وچ سڑ رہے ہن اتے تشددّ سہِ رہے ہن۔ اس نے اوہناں وچ الگاو دی بھاونا پیدا کر دتی اے۔ ماؤوادیاں دا جیادتر کیڈر قبائلی اے اتے اوہناں دا موجودہ لیڈر وی قبائلی اے۔ ماؤواد دا اصل روپ محض اک وچار نہیں بلکہ اک ورتارا اے۔ایہہ محض ہتھیاربند جدوجہد نہیں اے۔ جو وچار ایہہ سانجھے کردا اے، اوہ بھاویں خطرناک لگدے ہون پر اوہناں اپر فوجی رستے راہی قابو نہیں پایا جا سکدا۔ایہہ وچار شروع وچ چارو مجومدار، کنو سنیال اتے ناگی ریڈی ورگے لیڈراں دی اگوائی وچ شروع ہویا جنہاں دے تصور وچ لوکاں نوں متحد کرنا سی۔اک ویلے لکھاں لوک اس وچار دی حمایت کرن لئی اگے آئے۔پر بیتدے ویلے نال بھارتی سرکھیا بلاں دے دباء کرکے جدوجہد دے اکار اتے ڈھانچے وچ بدلاء آ گیا اے۔ایہہ خونی سمبھاوناواں والی ہتھیاربند جدوجہد بن گیا اے۔حالانکہ لوک پکھی جدوجہد اتے قبائلیاں دے حقاں دی راکھی دا ملما اجے وی قایم اے جو کہ یونیورسٹیاں اتے کالجاں دے بدھیجیویاں وچ اجے وی اپنی پکڑ رکھدا اے۔اتھوں تک کہ سروتم معلم ادارےآں اتے یونیورسٹیاں وچ طالب علم اتے اوہناں دے لیڈر ماؤوادی مقصداں دا وچاردھاری پدھر تے حمایت کردے ہن۔جدوں سامراجواد پکھی طاقتاں متحد گھرانیاں لئی ہی سارے راہ کھولھ رہیاں ہن تاں اوہناں دی گمبھیرتا سمجھی جا سکدی اے۔حالانکہ چارو مجومدار دے ویلے والی چمک فکی پے گئی اے، پر قبائلی سپوٹراں دی طاقت اجے وی قایم اے۔دبی آواز وچ اوہناں دی گرجنا اجے وی سنی جا سکدی اے۔نویں صدی وچ پیر رکھن توں بعد ماؤوادی اجے وی اصلی وچاردھارا اتے انٹیکجوئل بنیاد رکھدے ہن پر ویلے دے نال ایہہ ہتھیاربند اتے پرتشدد ورتارا بن گیا اے جو کہ لوکاں دے سروکاراں توں دور جا رہا اے۔اج دا ماؤواد ادھی صدی توں پہلاں والا ماؤواد نہیں اے۔بیتے دے امنپوروک خلاف دی تھاں تشدد نے لے لئی اے۔سرکھیا بلاں ولوں کیتے جاندے تشددّ، بلاتکار اتے پولیس مستیدی نے نوجواناں دا جھکاء ماؤوادیاں ول کر دتا اے جس وچ اک طرحاں دا رمانس وی شامل اے۔ماؤواد اجے وی سنگھنے جنگلاں وچ چل رہا ورتارا اے جو کہ سامراج دے دمنکاری رویئے کرکے ہور ودھ رہا اے پر اوہناں کول اجیہا کوئی تصور نہیں اے جو سنگھنے جنگلاں چوں باہر دا راستا بنا سکے۔2008 وچ اس ویلے دے پلاننگ کمیشن ولوں تیار کیتی رپورٹ متعلق راج نے کوئی سہردتا ظاہر نہیں کیتی جس وچ ایہہ کیہا گیا سی کہ ماؤوادی تحریک نوں سیاسی تحریک اعلان کر دینا چاہیدا اے جس دا بے زمینیاں اتے غریب قبائلی کساناں وچ مضبوط بنیاد اے۔ اس دی پیداش اتے ترقی نوں سماجی حوالہ اتے اس نال جڑے لوکاں دے انوبھواں دے حوالہ وچ دیکھیا جانا چاہیدا اے۔اس رپورٹ نے راج دیاں پالیسیاں اتے وہارک پدھر تے اوہناں نوں لاگوُ کرن وچ وڈا پاڑا دکھایا۔اس وچ ایہہ سٹہ کڈھیا گیا کہ ہتھئربند پکھ ہون دے باو جود اصل لڑائی سماجی نیاں، برابرتا، سرکھیا اتے مقامی ترقی دی اے۔پر سامراج نے نکارتمک رویہ اپنایا اتے ہمانشو کمار لوکاں نوں جیلاں وچ ڈکّ دتا۔ کمار اک مشہور گاندھیوادی اے جو قبائلی خطے وچ دہاکیاں توں ایہناں بھلے-وسرے لوکاں دیاں زندگیاں نوں بہتر بناؤن لئی کم کر رہا اے۔اسے طرحاں ڈاکٹر بہیرو سین ورگے لوک وی قبائلی خطے وچ انسان دوست کماں دے باو جود جیل وچ سڑ رہے ہن اتے سٹین مالک نوں ‘شہری نکسل’ گردان کے اس اپر دیس دھروہ دا الزام لگایا گیا اے۔ انت وچ کیہا جا سکدا اے کہ سنگھنا جنگل ہی لڑائی دا دھرا اے اتے سرکھیا بل اتے راج قبائلیاں دے مناں دی تھاہ نہیں پا سکے ہن۔ اس حوالہ وچ جنگلاں نوں صاف کرکے قبائلیاں دی دھرتی نوں متحد کھیتر دے حوالے کر دین نال مسئلہ نہیں سلجھیگی سگوں ایہہ ہور گمبھیر ہوویگی۔ماؤوادیاں دے جدوجہد اتے منوستھتی نوں پاش دیاں ایہناں سطراں راہی ظاہر کیتا جا سکدا اے: اسیں لڑانگے ساتھی اداس موسماں لئی اسیں لڑانگے ساتھی غلام اچھاواں لئی اتے اسیں لڑانگے ساتھوی اسیں لڑانگے، کہ لڑے بغیر کجھ نہیں ملدا۔ جدونکھ راج دی پالیسی اکہرے نقطے نوں ہی لے کے چلدی اے جس نوں اس حوالے راہی سمجھیا جا سکدا اے، “قانون اس بدقسمت اپرادھی نوں سلاکھاں پچھے بند کردا اے جو سانجھی زمین وچوں ہنس چراؤندا اے جدوں کہ اس نوں کھلا چھڈّ دندا اے جو سانجھی زمین ہی چرا لوے۔” اتھے ذمہ واری طے کرن دا سوال وی پیدا ہندا اے کہ کی ماؤوادی راج اپر کنٹورل کرن دے ٹیچے نوں پورا کرن لئی قبائلیاں نوں مہرے وانگ ورتن لئی ذمہ وار ہن جاں قبائلی اپنے سنزریعاں نوں بچاؤن لئی اپنی مرضی نال لڑائی وچ حصہ لے رہے ہن جاں سامراج اس دے لئی ذمہ وار اے جس نے لوکاں نوں بنیادی سہولتاں توں وی وانجھے رکھیا اے اتے اس بے چینی لئی خود ہی زمین تیار کیتی اے کیوں جو دمن سہِ رہے لوکاں نے اپنے مقصداں دی تکمیل اتے حقاں دی راکھی لئی ہتھیار چکّ لئے ہن۔