زبان تے بولی

زبان تے بولی


زبان دی تعریف عام طور تے ایہہ کیتی جانٛدی ہے کہ لفظاں دا اک مجموعہ جِیہڑا افراد دا اک اچھا خاصہ مجموعہ ایہنوں سمجھدا ہووے تے ایہہ کافی عرصے توں ورتوں وِچ ہووے۔ ایس تعریف دے مطابق ایس ویلے دنیا وچ اندازاً 2796 زباناں موجود ہن ۔ بولی کسی زبان دی گھٹیا قسم نہیں ہُندی بلکہ زبان کسی بولی دی ترقی یافتہ حالت ہُندی ہے۔جد کسی زبان دی ادبی طرز توں ہٹ کے کوئی بول چال دا قدرتی استعمال ورتوں وچ آ جاوے تاں اوہ اوس زبان دی بولی بن جاندی ہے، ایس طرحاں کسی زبان دی آں کئی بولیاں ہو سکدیاں ہن  تے ایہہ اپنے اپنے علاقے تے ماحول وچ تھوڑے تھوڑے فرق نال بولیاں جاندیاں ہن ۔لیکن بولی دی ایہہ تعریف ہر بولی اُتے لاگو نہیں کیتی جا سکدی۔ایہدے وچ دو سوال اٹھدے ہن  :

١ ۔ کسی خاص زبان دے مرکزی معیار توں کِناں ہٹ کے بولیا جاۓ تاں اُہ ایس زبان دی بولی کہلائے گی۔
٢ ۔ کسی بولی دا اوہ کیہڑا خاص نقطہ ہے جس دے بعد اُہ بولی زبان کہلائے گی۔

پر ایہناں دوواں گلاں تے بحث کرن دے بعد وی اسی کسے آخری فیصلے اُتے نہیں اَپڑ سکدے ، جس طرحاں   - - - - -

جگہ یعنی جغرافیائی حالت دا اثر
فلینڈرس تے انگلستان دی حدود قدرتی اکو جہی ہے بھر انگلستان دی زبان انگریزی تے فلینڈرس دی زبان انگریزی نہیں کہلاندی، جد کہ نشیبی علاقے دی آب و ہوا الگ ہون دے باوجود "اسکاچستانی" نوں انگریزی کِہیا جانٛدا ہے۔

سیاسی اثر

مغلاں دہلی نوں دارلخلافہ بنایا تے دہلی دے آلے دوالے دی بولی "اُپبھرنش" بدل کے اردو بن گئی جے کِتے پٹنہ دارلخلافہ ہُندا تے اردو دی بنیاد "بھوجپوری" تے رکھی جاندی، تے دوسرے پاسے کراچی توں بعد اسلام آباد دارلخلافہ بنن نال مکرانی یا پوٹھوہاری زبان دا درجہ نا لے سکی۔

علحٰدہ حکومت دا اثر

 ناروے ، سویڈن تے ڈنمارک وچ تِن علحٰدہ علحٰدہ حکومتاں دے ہیٹھ تِن علحٰدہ علحٰدہ زباناں بولیاں جاندیاں ہن ، جد کہ اک شخص جیہڑا اک ملک دی زبان جانٛدا ہووے اُہ باقی دوناں ملکاں دی زبان سمجھ سکدا ہے کیوں جے ایہناں وچ اِیناں ہی فرق ہے جِناں کہ بولیاں وچ ہُندا ہے۔ جد کہ دکّن دی دکّنی بولی نظام دی اپنی حکومت دے وچ وی زبان نہیں بن سکی۔

مذہبی اثر 

مرٹن لوتھر دے ترجمہ انجیل ادبی جرمنی دی "سکسینی "بولی وچ ہون دے بعد ایس نوں کلاسیکی زبان دا درجہ مل گیا ، جد کہ سِکھ مذہب دی گوروگرنتھ دی زبان نوں گورمکھی وچ لکھ کے چلان دی کوشش کامیاب نہیں ہو سکی۔

آمدورفت دیاں سہولتاں دا اثر

کوہ ہمالیہ دی ساخت نے تبّت دیاں بہت ساریاں بولیاں نوں ایس لئی زبان دا درجہ مل گیا کہ پہاڑاں وچ گِھریاں وادیاں دا رستہ دشوار گزار ہے، پر افریقہ دے صحرائے اعظم جیسے علاقے دیاں بولیاں زبان دا درجہ نہیں پا سکیاں۔

قابلِ فہم ہونا

کیہندے ہن  کہ جے آدمی اک دوسرے نوں بولدے ہوئے سمجھ لوے تاں اوہ اک ہی زبان دیاں بولیاں ہُنٛدیاں ہن ، جس طرحاں ملتانی بولن والا پوٹھوہاری نوں سمجھ لیندا ہے تے ایہہ دونوں پنجابی دیاں بولیاں ہن ۔ پر "ہمپشر " دا ان پڑھ لندن دے رہن والے دی گل مشکل نال سمجھدا ہے پر ہیمپشر دی بولی انگریزی دی ہی بولی کہلاٷندی ہے۔

قواعدی اختلافات تے ذخیرہٴ الفاظ

بنگالی تے "برجی" ززباناں دا ذخیرہٴ الفاظ دے اکثر الفاظ اک جیہے ہن  پر قواعدی اصول علحٰدہ علحٰدہ ہون دی وجہ نال الگ الگ زباناں ہن ۔ جد کہ پنجابی تے برجی دے قواعد تقریباً اک جیسے ہن  پر ذخیرہٴ الفاظ بہت فرق ہون کارن ایہہ الگ الگ زباناں ہن ۔

تلفظ

"سریانی " تے موجودہ " آرامی" ددے الفاظ تے گرداناں اک جیہیاں ہن  پر ایہناں دا تلفظ فرق ہون کر کے دو الگ زباناں لگدیاں ہن  پر ہے نہیں؛ سریانی ، مشرقی آرامی دی بولی ہے۔ایسے طرحاں نشیبی علاقہ دی "اسکاچِستانی" وی انگریزی دی بولی ہے۔

آسانی دا جوڑ مِلاپ 

"بھوجپوری" قواعددے فرق دی وجہ نال "برجی" توں الگ زبان ہے پر سہولت دے تحت بھوجپوری ، برجی دی بولی کہلاؤندی ہے کیوں جی پڑھیا لکھیا طبقہ بھوجپوری نوں چھڈ کے برجی نوں اپنآ لیندے ہن۔ جد کہ "ماگاری" زبان الگ زبان کہلاؤندی ہے ، جدوں کہ فوج وچ بھرتی ہون دے بعد ماگاری نوں چھڈ کے لوک گھاس یا درباری نیپالی بولن لگ پیندے ہن  ۔

عادتاں تے تہذیب 

اَن پڑھ آدمیاں دا غلط تلفظ کوئی الگ بولی نہیں بنا سکدا نا ہی کوئی مقامی الفاظ مل کے کوئی الگ بولی بنا سکدے ہن  پر دیہاتی بولیاں کسی زبان دی گِری ہوئی یا بگڑی ہوئی شکل نہیں ہُندیاں بلکہ حقیقت وچ اپنی اپنی بولیاں ہُندیاں ہن ۔

تعلیم، رسم الخط تے لسانی اتحاد دا اثر 

بائیس قسم دیاں بولیاں دا سنسکرت نال اتحاد ہون دے باوجود اُہ اپنی حثیت الگ بولی دی رکھدیاں ہن ۔

تبصرے

ایک تبصرہ شائع کریں

اس بلاگ سے مقبول پوسٹس

پنجابی ٹپہ

اصل وچ ٹپہ صرف پنجابی شاعری دی اِک صنف ہے۔ ایہہ پنجابی رہتل، وسیب، رہن سہن، رسماں رواجاں اتے فصلاں دی کٹائی دے ویلیاں تے ہون والے میلیاں دی تصویر وکھاؤندا اے۔ انگریزی بولی وچ ٹپے بارے مطلب کجھ ایس طرح لکھیا ہویا اے: "A line or verse of song or poem, a form in Punjabi Folk Song; stroke of digging or cutting implement; bounce; or selound ball." (1) کہن دا مطلب ایہہ وے پئی اِک سطر دا گیت، مصرعہ یاں نظم، پنجابی لوک گیت دی اِک صنف۔ بھوئیں نُوں کہئ دے نال پُٹن یاں کھڈا مار کے کٹن دے کم نوں ’ٹپہ مارنا‘ وی آکھدے نیں۔ اُچھلنا، کُدنا بھُرکنا، گیند دا بھوئیں تے سَٹ کھا کے اُچھلنا، نِکی چھال، نِکیاں لانگاں نوں ٹپہ کیہا جاندا ہے۔ ’’ٹپہ‘‘ پنجابی بھاشا دے شبد ’’ٹَپن‘‘ توں بنیا ہے۔ ’’اڈی ٹپہ‘‘ اِک پنجابی کھیڈ دا ناں وی ہے۔ ایس کھیڈ وچ پیراں وچوں ٹپ ٹپ دی واج آؤندی ہے۔ ٹپے توں اڈ ایہہ صنف وکھو وکھ تھاواں تے وکھو وکھ ناواں دے نال مشہور ہے۔ جیویں گانگڑہ، سبی اَتے ایبٹ آباد وچ قینچی، پشتو اتے ہندی بھاشا دے علاقیاں وچ ٹپّا، کئی ہور تھاواں تے ’’ڈپہ‘‘ اتے بنگالی زبان وچ ’’ٹوپا‘‘ دے ناواں نال
مزید پڑھیں

پنجابی زبان دا نثری ادب

پنجابی ادب ول دھیان کیتیاں پتہ چل دا ہے کہ ایہدے وچ شعر دے نال نال نثر وِچ کوئی خاص کم نہیں ہوا پِچھے نظر مارو تاں سانوں نثر وچ اِکی دُکی کتاب ملدی ہے تے اوہ وی سِکھاں دی لکھی، تے سِکھاں ایہہ کتاباں گورمکھی لِپی وچ لکھیاں تے اَج وی اوہ گورمکھی اکھراں وچ کافی کم چھاپ رہے ہن۔اَج دا مسلمان پنجابی اپنی ماں بولی دے ادب دے متعلق کچھ نہیں جاندا، پَر ہُن کجھ لوکاں نے پنجابی ادب تے شعر دی تاریخ لکھی ہے۔ پنجابی زبان دے ادب تے شعر دی جِنی خدمت مسلمان نے کیتی ہے اینی خدمت کسی دوسری قوم نے نہیں کیتی۔ پر ایہہ بدقسمتی ہے کہ پچھلے کئی ورھیاں توں پڑھے لکھے مسلماناں نے اپنی ماں بولی ولوں منْہ موڑ لیا ہے، اردو دی خدمت وی کرنی چاہیدی ہے پر اپنی ماں بولی والوں بے پرواہی ٹھیک نہیں۔ جِنی خدمت پنجاب نے اردو تے فارسی دی کیتی ہے ایہدی مثال ملنا مشکل ہے ایہناں ہندو سیاست توں اردو نوں بچان لئی 1941ء دی مردم شماری وچ پچانویں فی صد پنجابی مسلماناں نے اپنی زبان اردو لکھائی۔ پنجاب وچ مولانا آزاد تے مولانا حالی توں پہلے اردو  دَا وجود نہیں سی۔ پاکستان دے ہر صوبے وچ اپنی اپنی زبان لکھی تے بولی جاندی ہے پر پنجاب
مزید پڑھیں

سرائیکی لوک قصے

 سرائیکی زبان اِچ وڈھان کیتے وی بے شُمار قِصے ملِدے ہِن ، اے قصے ، قصولی حضرات آپنے مخصوص انداز اِچ بیان کریندے ہِن ۔ انھاں قصاں اِچ حُسن تے عِشق مِلدا ھے ۔ جُستجو دا جذبہ پاتا ویندا ھے۔ آپنی دھرتی نال پیار ، اسلام تے بزرگانِ دین دی عظمت ، دلیر ی، مشکل چیزان داحصول تے سچ نال عشق داسبق مِلدا ھے ۔ ڈھیر سارے قصے تاریخی واقعات تے مبین ہِن ، جیویں پتن منارہ دی شہزادی دا قصہ ۔ پیغمبراں دے قصے وی وڈے شوق نال سنے تے سنائے ویندے ہِن ۔ کُجھ قصے مخصوص موقعاں تے تے سنائے ویندے ہِن ، تریجھی دے چندر کُوں منحوس سمجھا ویندا ھے ، اگر کوئی تریجھی دا چندر ڈیکھ گھِنے تاں بزرگ اُکوں ھِک خاص قصہ سنیندے ہِن تاکہ نحوست دا اثر ختم تھئی ونجے ۔ ڈھیر سارے قصے تاریخی واقعات تے مبین ہِن ، جیویں پتن منارہ دی شہزادی دا قصہ ۔ پیغمبراں دے قصے وی وڈے شوق نال سنے تے سنائے ویندے ہِن ۔ کُجھ قصے مخصوص موقعاں تے تے سنائے ویندے ہِن ، تریجھی دے چندر کُوں منحوس سمجھا ویندا ھے ، اگر کوئی تریجھی دا چندر ڈیکھ گھِنے تاں بزرگ اُکوں ھِک خاص قصہ سنیندے ہِن تاکہ نحوست دا اثر ختم تھئی ونجے ۔ نصراﷲخان ناصر لوک داستاناں تے لوک قصے تہ
مزید پڑھیں