پنجاب - اک نظر

پنجاب –پنجاں پانیاں دی دھرتی، ایہو ہی پہچان ہے ہندوستان اتے پاکستان دی سانجھی حد تے پیندے اس علاقے دی۔ اس دا رقبہ دوواں دیساں وچّ ونڈیا ہویا ہے۔ اتھے سکھ، ہندو اتے مسلمان دھرماں دے لوک مکھ طور تے وسدے ہن۔ جینیاں، بودھیاں اتے عیسائیاں دی وی وسوں ہے۔ اتہاس تے بہت لما اتے پرانا ہے، اک لیکھ وچّ نہیں سما سکدا اسیں صرف اک جان پہچان دے رہے ہاں۔
اتھوں دیا رتاں نے اتھوں دے وسنیکاں دا سبھاء گھڑیا ہے۔ جتھے کڑکدی دھپّ اتے وگدیاں لوآں نے کنکاں دی واڈھی کردے پنجابیاں نوں بہت انکھیلا گرم خون دتا ہے اتے پوہ ماگھ دے ککر-پالے نے کھیتا نوں پانی لاؤندے کساناں نوں پہاڑ جڈا جیرا تے سخت-جان بنایا ہے۔ اتھوں دی بہار وچّ کھڑہدے سروں دے پھلّ جوانیاں دے چہرے تے حسن دا رہانی کھیڑا پیدا کردے ہن۔ بھادوں دیاں گھٹاواں اتے گرمی دا اتراء-چڑائی  زندگی دیاں تلخ سچائیاں وچّ جوجھدے رہن دا نسچا پیدا کردے ہن۔ سون دیا گھٹاواں وچّ اتھری جوانی نچّ اٹھدی ہے اتے پنجابیاں دا سدھا-سادہ جیہا عشق پنا دنیا دیاں منیا-پرمنیا پریم-کلولاں نوں مات دندا ہے۔ جدوں پتجھڑ دی رتے رکھ رنڈ-مرنڈ ہندے جاندے ہن تاں ودھدیاں کنکاں نال مل کے ایہہ رتّ پنجابیاں نں ہر مسکل، ہر قہر وچوں جیتو ہو کے نکلن دی طاقت دندی ہے۔
جہو جہی دھرتی ہووے اوہو جیہا کھان-پین دا ڈھنگ وی رچیا جاندا ہے۔ پنجابیاں نوں مان ہے اتھے ورگا قدرتی ونّ سونا بھوجن کتے وی نہیں ملدا۔ اتھوں دے ددھ، دہیں، لسی، مکھن دی تاں دھانک ہے ہی پر اتھوں ورگی چاہ وی کوئی نہیں بنا سکدا۔ پنجابیاں دی بھوجن بناؤن دی کلا وی کمال دی ہے۔ مکی، باجرے، ویسن، کنک دیا روٹیاں، سروں، پالک دا ساگ، کالے چھولے، قابلی چھولے، موٹھ، ارہر، منگی، مسری، راجمانہ، مانہہ کالے ادِ دالاں وی اسے دھرتی دی پیدائش ہن۔ گھیا کدو، چپن کدو، ٹنڈے، بھنڈیا، توری، چولے-پھلیاں، آلو، شلغم، شملہ مرچ، بینگن، ٹماٹر، کٹل، ہری مرچ، دھنیا، پدینا، ککڑیاں، کھیرے آدی وی ایہہ دھرتی مان نال پیدا کردی ہے۔ جتھے اناں کجھ ہووے اتھے پھیر کجھ مٹھا وی ہونا چاہیدا ہے اتے پنجاب دی دھرتی نوں اس گل دا خاص خیال ہے۔ اس دھرتی تے توتیاں، زامناں، بلّ، کیلے، خربوزے، تربوز، امب، آڑو، سنترے، مالٹے، چیکو، انگور، لیچیا، ناکھاں، ببوگوشے، امرود، جھاڑ بیر، لیلو بیر، پیوندی بیر، کریر آدی مٹھے پھل پیدا ہندے ہن۔ کھان پین وچّ پنجابیاں دے ہتھاں دی کلاکاری دا تاں کوئی جواب ہی نہیں۔ کھوآ مارنا، شراب کڈھنی، شردائی رگڑنی، زردہ(بھجے مٹھے چول)، گلگلے، ماہل پوڑے، کھیر، نویں سوئی مجھّ دے دودھ دی بوہلی، قلا قند، لڈو، بالوشاہیاں، کئی پرکار دی چٹنی، پکوڑے، مرغے اتے بکرے؛ کوئی وی پکوان ہووے اناں ورگا کوئی نہیں بنا سکدا۔ دیسی گھیؤ تاں جویں بنیا ہی ایہناں لئی ہے۔ نہ کوئی پنجابیا دا ونّ-سونے کھانیاں دا ایکا-ادھیکار چھڈا سکدا ہے اتے نہ ایہناں چھڈنا ہے۔
ہن جدوں اناں کجھ کھادھا جاندا ہووے پھیر اتھے اناں نوں ہضم کرن دے ڈھنگ وی کڈھ لئے جاندے ہن۔ بچیاں توں لیکے وڈیاں تکّ کسرت، سوے-سرکھیا اتے من پرچاوے لئی بہت تکڑا کھیڈاں دا خزانہ ہے اس دھرتی دے وسنیکاں کول۔ پیچو-بکری توں شروع ہو کے گھر-گھر، لکن-میچی، پھڑن-پھڑائی، چڑی-اڈّ، دوڑ لاؤنا، پٹھو-سیکنا، اوچی-لمی چھال، بعضیاں پاؤنا، کبتربازی، گھوڑ سواری، ہلٹاں دی دوڑ، گڈیاں دی دوڑ، کشتی، کبڈی، تلواربازی، ڈانگ-بازی، بوری چکنا، منگلیا پھیرنیاں، رسا-کھچنا، کنکاں دی واڈھی اتے زیری لاؤن دے مقابلے، تیراکی، حل-واہن دے مقابلے، کنچے جاں بنٹے، کلی-جوٹا، چور-سپاہی، رسی ٹپنا، پینگھ جھوٹنا، گتکا، باندر کلا آدی۔ کھدو-کھونڈی(اج کلّ ہاکی) تاں گورو گوبند سنگھ جی دی من پسند کھیڈ رہی ہے۔
کماں کاراں وچّ رجھے رہنا اتے پیسے دے پتّ بن جانا پنجابیاں دی فطرت نہیں، من پرچاوا بہت زیادہ کردے ہن۔ میلے، چھنجھاں، لوک ناچاں دیاں بہت سوہنیاں روایتاں ہن۔ صوفی فقیراں دا جلھیاں پاؤنا، سمی، گدھا، بھنگڑا، ملوئی گدھا پنجاب دے ویہڑے دا شنگار ہن۔ ساہتک خزانہ وی بہت امیر ہے۔ قصے، کہانیاں، سلوک، دوہرے، چھند، گھوڑیاں، سٹھنیا، اکھان، محاورے، گیت، کویتاواں، واراں، شبد، شعر ادِ دا بہت وڈملاّ خزانہ پنجاب دے وارثاں کول ہے۔ پنجابیاں کول گھریلو کلا وی بہت اچّ پائے دی ہے۔ ایہہ کھیتی باڑی دے سند وی مڈھوں بہت ودیا بناؤندے رہے ہن۔ سوت کتنا، کپڑا بننا، کڈھائی کرنا، سلائی کرنا، بننا آدی کڑیاں انی مہارت نال کردیاں رہیاں ہن کہ مشینی کم اج وی اس دا مقابلہ نہیں کر سکدا۔
پنجاب دا کوئی خاص اک سبھیاچار نہیں ہے۔ اتھے وسدے دھرماں دے آپو اپنے رسمو-رواج اتے ریتاں ہن۔ سبھ آپو اپنے جیون دے کارج اپنیاں دھارمک ریتاں انوسار کردے ہن۔ اشٹ وکھرے ہن، پوجا ستھان اتے پوجا دے ڈھنگ وی وکھرے ہن۔ پنجابی بولی سبھ دے دھر اندر تکّ وسی ہے پر پھر وی مسلمان فارسی اتے اردو، ہندو ہندی اتے سنسکرت نوں دھارمک طور تے وشیش ستکار دندے ہن۔ پنجابی دی گورمکھی لپی صاحب سری گورو انگد صاحب ولوں رچی ہون کرکے سکھ پنجابی لئی لڑنا اپنا دھارمک فرض سمجھدے ہن۔ لیہندے پنجاب وچّ مسلمان بھرا پنجابی نوں شاہمکھی وچّ لکھدے ہن۔ پر اناں کجھ ہندے ہوئے وی اتھے لوک گیت، لوک ناچ، بولیاں، گیت، لوک کھیڈاں آدی سانجھے ہن۔ ایہناں دا ہاسہ، رونا، لڑنا، رسنا، مناؤنا اکو جیہا ہے۔ ایہناں دی بڑھک وی سانجھی ہے اتے وار وی اکو جہی سورمتائی نال کردے ہن۔ ایہو پنجاب دی خاصیت ہے اتھوں دا سبھیاچار قومی سبھیاچاراں دی ونّ-سونتا دے ہندیاں وی سانجھا پرتیت ہندا ہے۔
آرتھک(معاشی) پکھ توں پنجاب مڈھوں خوش حال رہا ہے اتے مڈھوں ہی ایہہ حملہ آوراں دا شکار وی بندا رہا ہے اتے شکار کردا وی رہا ہے۔ اس دی خوش حالی ہمیشہ حملہ آوراں دا نشانہ بندی رہی ہے اتے پنجاب ہمیشہ اس مصیبت وچوں ابھر کے مڑ پیراں سر ہندا رہا ہے۔ مڑ ستھاپتی دے معاملے وچّ پنجابی بہت ضدی ہن۔ جدوں من وچّ دھار لیا تاں پھیر کوئی نہیں ٹال سکدا۔ اسے ضدّ کرکے اج پنجابی دنیا دے ہر دیش وچّ، ہر حلات وچّ اپنی کامیابی دے جھنڈے گڈّ چکے ہن اتے نویں میداناں وچّ جھنڈے گڈّ رہے ہن۔
پنجاب دا موجودہ روپ دیکھ کے دل نوں دکھ وی ہندا ہے۔ بے شکّ پنتھ خالصہ چڑھدیکلا وچّ ہے پر اس خطے نوں وکست کرن والے خالصہ راج دا اج کتے نام نشان وی نہیں رہا اتے اس خطے دی چھاں ہیٹھ پلن والے لوک اج موضع مان رہے ہن۔ ہمیشہ ہی پنجاب دی بادشاہی اوکڑاں سہِ کہ پوربی کھیتر نوں بچا کے رکھدی رہی ہے۔ ہن دا رقبہ وی بہت تھوڑا ہے۔ یمنا توں لے کے قابل تکّ اتے راجستھان توں لداخ تکّ پھیلیا پنجاب اج چڑی دے پونچے ورگا ہو گیا ہے۔
پر ربی بخشش اتے پنجاب دے بشندیاں دے زیرے دا صدقہ کنے ہی گھلوگھاریاں اتے قتل عاماں وچوں نکل کے پنجاب اج وی دنیا موہرے کھڑ کے بڑھک مارن دی جرئت رکھدا ہے۔ پھروزدین شرپھ نے بہت سوہنا لکھیا ہے:
جویں پھلاں وچوں پھلّ گلاب نی سئیؤ،
دیساں وچوں دیس پنجاب نی سئیؤ۔ 

x