سلکھنے بول
اکھان دنیا دی ہر زبان دے اوہ سلکھنے بول ہوندے نیں جہیرے صدیاں بدھی امر سچ نوں اپنے کلاوے وچ لئی رکھدے نیں ۔زماناں لکھ اُسل وٹ لیندا رہوے پر اکھاناں وچ پّرچیاں امر سچیایاں نوں کدی جنگاں نہیں لگدا۔ جگت دے مہان سوجھواناں نے اکھاناں دی مہانتانوں منیا ایں۔ یونان اندر افلاطون تے ارسطو دی بولی وی اکھا ناں نال پُرچی ہوئی سی ۔
پنجابی اکھان ویلے دے ہر پکھ اُتے ڈونگھی جھات پاندے نیں ۔اتے حیاتی دی ہر پرت نوں پرتا پرتا ویکھدے رہندے نیں ۔ اکھان انجانو سوجھواناں مونہوں نکلے اوہ امٹ بول ہوندے نیں جو اپنے ست پاروں پرت پرت لوکائی دے مونہہ چوں مانک موتی بن کے کِر دے رہندے نیں ۔ پنجابی اکھان جیون دے ہر پکھ اُتے اکھ رکھدے نیں ۔کئی واری شاعراں دا سلکھنا کلام وی اکھان روپ دھار لیندااے۔ جیویں بابا گورونانک جی داشعر اے ’’مندیں کمیں نانکا جد کد مندا ہو‘‘ (برُے کم کرن دا سیٹہ کدی چنگا نیں نکل سکدا)۔اکھان بولی دے نرول لفظاں دی راکھی وی کر دے نیں ۔ کجھ اکھان حاکمی میل دے وباء ہیٹھ لکھیاں گئیا ں تواریخاں دا پول وی کھولھدے نیں ۔
اکھاناں دے جوڑ میل دی ایہہ کتاب ‘‘سلکھنے بول‘‘ پنجابی دے اِمٹ بولاں دی سانبھ لئی لکھی جا رہی اے ۔ایس کتاب راہیں گواچدے اکھاناں دی سانبھ کیتی جاوے گی ۔نال کلاسیکی پنجابی دا شبد بھنڈار وی گواچنوں بچ جاوے گا ۔
مرد عورت بارے اکھان
* مرداں بناں ویہاں پوریا ں نہیں ہوندیاں
ویہاں:۔ جمع ویہہ20پرانے ویلیاں وچ ویہہ ویہہ کرکے گِن دے ہوندے سن ۔گھرد ے خرچے مرداں دی کمائی نال ای پورے ہوندے نیں ۔
* زنانی مردے نی جتی نال ہنڈھ ویندی اے ۔
مردے :۔ مرد،خاوند ہنڈھ :۔ وقت گذاری نی:َ دی (راولپنڈی دا لہجہ) عورت اپنے خاوند نال انج زندگی گذار دیندی اے جیویں جُتی اوہدے پیراں وچ رہ کے وی کِناں چر کڈھ جاندی اے ۔
* چن نون کلنک بدلی۔ سوہنی کڑی نوں کلنک چھوٹے کونت دا
کلنک :۔داغ کونت :۔ خاوند
جسراں چن اگے بدلی آجاوے تاں اوہنوں داغ لگ جاندا اے ۔ایسراں ای خوبصورت ووہٹی نوں جے نکی عمر دا خاوند مل جائے تاں اوہنوں داغ لگ جاندااے ۔
* سائیں دے من بھانی تاں کانی وی وانی
سائیں:۔ مالک خاوند من/سن بھانی:۔ پسند آجانا کانی اِک اکھ والی جے خاوند نوں پسند آجاوے تاں اک اکھ والی وی گھر وچ راج کر دی اے ۔
* زال تے بال دونویں اوبرو چنگے۔ دور تھیون تاں دشمن بن دے۔ نہ علاج نہ ٹوناں من دے ۔
زال :۔بیوی، تھیون، ہوون، ٹوناں:۔ ٹوناں ٹوٹکا ،دوادارو۔
بیوی تے بچہ دونویں ساہمنے رہن تاں چنگا ۔دورہوکے ایہہ دشمن بن جاندے نیں اتے فیر کسے علاج نوں نہیں من دے ۔
* دونہ زالیں داونتا جویں دونہ کُتیاں وچ سُور
زالیں:۔ عورتاں دونہ:۔ دو ونتا:- خاوند
دوبیویاں دا خاوند انج ہوندااے جویں ایک سُور دو کُتیاں دے قابو آیا ہووے۔
پنجاب واسیاں بارے اکھان
* پنجاب دی راہی ۔دُدھ دی ملائی ۔سدا لاہے وندی ۔
راہی: کھیتی باڑی۔ لاہے وندی۔ فائدے مند
پنجاب دی کھیتی باڑی اتے دُدھ دی ملائی ہمیشاں فائد ے مند ہوندی اے۔
* پنجابی نہ پڑ چھڈدے ،نہ ہتھ ٹڈدے
پِڑ:۔ لڑائی دا میدان ،ٹڈدے ،ہتھ پھیلاندے
پنجابی نہ تے میدان جنگ وچوں پچھانہ ہیڈ دے نیں اتے نہ ای کسے اگے ہتھ کر دے نیں۔
* پنجاب دے جمیاں نوں نت مہماں۔
جمیاں :۔ واسیاں وسنیکاں، نت :، روزانہ ،مہّماں :، جمع مہّم
پنجاب دےُ پتراں نوں ہر روز لڑائی دے میدان وچ جانا پیندااے ۔لہندے پاسیوں آن والے دھاڑویاں نال متھا لان لئی پنجابیاں نوں ہر ورہے پڑ وچ چھمایں نکلنا پیندا سی ۔
* اپنے سلکھنے نا کنڈاتے پرائے سلکھنے نا پھلھ ہک بروبر (راولپنڈی دا لہجہ )
سلکھے:۔ ملک ۔نا :۔ دا ہک:۔ا ک بروبر :۔ برابر
اپنے ملک دا کنڈاتے پرائے دیس دا پھاپھ اک برابر ہوندے نیں۔ ایس اکھان وچ دیس دی محبت ول اشارہ اے ۔
* پنجاب دے جوان تے شیر دی سنتان اک بروبر
سنتان:۔ پبھ ۔جوہر ۔دہشت
پنجاب دے گھبرو تے شیر دی دہشت اکو جیہی ہوندی اے۔
* دھن پنجابی مانواں دے جائے جیہناں وڈے کوٹ نوائے ۔
دھن بہ واہ۔جائے :۔ بیٹے کوٹ :۔ قلعے نوائے :،۔ مسمار کیتے پنجابی مانواں دے پُتراں تے آفرین اے جیہناں وڈھے وڈھے قلعے ڈھیر ی کرد تے اتے وڈھے وڈھے سو ر میاں نوں نتھ پا دتی ۔
واہی بیجی بارے اکھان
* کنک ستوتل ۔تلِ گھنے ۔مجھاں جائے کٹ ۔نونہاں دھیاں جایاں۔چارے چوڑچپٹ ۔
سوتل :۔ وِرلی۔گھنے :۔سنگھنے ۔کٹ :۔کٹے۔چوڑ چپٹ ۔نقصان دہ کنک ورلی بیجنی ۔تل سنگھنے بیجنے چنگے نیں ۔ ایسراں ای مجھاں جے کٹے دین تاں ٹھیک نیں ۔تے نونہاں دے گھر دھیاں ای جمدیاں جان تاں ایہہ چارے چیزاں نقصان دہ نیں ۔
* واہی دے حق جوٹا ۔لدھن دے حق کھوتا
جوٹا:۔ بھینسا ،لدھن ،بار برداری،کھوتا :۔ گدھا
واہی لئی جوٹا برا سخت جان تے لوہے وندہوندا اے جدوں کہ لدھن لئی کھوتا سبھ توں ودھیا اے ۔
* بھیڑا ڈھگا خسم نوں کھائے۔ مندا کُتا خسم گل۔
ڈھگا:۔ بیل ۔داند۔ خسم :۔مالک مندا:۔بھیڑا گل:۔ گل نوں آن وڈھ لوے بھیڑا ڈھگاجے واہی وان لوے تاں اوہ مالک نوں کھا جاندااے جدوں کہ بھیڑا کُتا مالک نوں ای وڈھ کھاندا اے۔
* گھوڑے گھر سلطاناں۔مجھیں گھر وریاماں
مجھ:۔ بھینس ،وریام:۔ ویری نال ڈٹ کے مقابلہ کرن والا گھوڑے بادشاہ ہواں دی سواری اے جدوں کہ مجھاں وریاماں گھریں ہوندیاں نیں ۔
* ست ملڑ ستاراں پانی چینا جھڑے کنال مانی
ملہڑ:۔ اروڑی ۔چینا :۔ پرانے زمانے دی اک فصل جو ہُن بیجی نہیں جاندی ۔مانی :۔اٹھ من جے چینے دی فصل نوں ست واری اروڑی پائی جاوے اتے ستاراں واری پانی لایا جاوے تاں چینے دی فصل فی کنال مانی ہوجاندی اے ۔
پنڈاں شہراں بارے اکھان
* گرد ا لہور دا ۔سرداپشور دا
گردا:۔ گردوغبار ۔مٹی گھٹا۔سردا :۔اک پھل
لہور گھٹے مٹی پاروں مشہور اے۔ اتے پشور دا علاقہ سردے لئی مشہور اے ۔
* آگیا آہیں چک موسے ۔پدھ دا پدھ تے گھٹا اُوتے
چک مو سیٰ :۔جھاوریاں نیڑے اک پنڈ ،پدھ :۔پندھ ،سفر ،گھٹا، گردوغبار
اُوتے :۔ اُتے، آہیں،ہیں
توں چک موسے آن وڑیا ایں۔ ایتھے تینوں پینڈا وی پیدل ای کرنا پوے گا اتے تیرے اُتے گردوغبار وی رج پوے گا ۔
* کلر بھوئیں نہ نیررس۔مول نہ ٹھنڈی چھاں ۔مٹھا بول نہ جاندے دھن خوشاب گراں!
کلر بھوئیں:۔ کلراٹھی زمین ، نیز، پانی ،رس :۔مزہ ۔مُول ۔بلکل۔
دھن:۔ واہ طنز ،گراں،نگری ،پنڈ ،شہر
زمین وی کلراٹھی اے۔ پانی دا وی کوئی سواد نہیں۔ ٹھنڈی چھاں کتِے ہے نیءں ایتھوں دے لوکاں نوں مٹھا بولن دی جاچ نہیں ،خوشاب شہر وی عجیب وستی اے۔
* بہوآئی پھگواڑے دی ۔پٹھ بھنّے لاڑے دی ۔بہو آئی نکو در دی کھاندی پیندی اودر دی۔
پھگواڑا:۔ چڑھدے پنجاب داشہر،پٹھ،پیٹھ، کمر ،بھنے :۔توڑے،نکودر،چڑھدے پنجاب دا ا ک شہر۔ اودر دی:۔ اداس ہو جاندی
پھگواڑ ے توں آئی ووہٹی بڑی دراچھی ہوندی اے جدوں کہ نکودرتوں آئی ووہٹی کھاندی پیندی وی اداس رہندی اے۔
* چنبے دی تک ۔گلیرے دی پھک۔نور پور دی گپ
چنبہ:۔ چڑھدے پنجاب دا پہاڑی شہر تک OUT LOOKگلیرا ، چڑھدے پنجاب دا اک پنڈ!
پھک:۔ چاولاں،چوں کلن،والابورا،نورپور،چڑھدے پنجاب دا اک شہر چنبہ دی OUT LOOK ڈاڈھی من کچھویں ۔گلیر ے دی جوہ وچ ہر ویلے پھک اُڈدی رہندی اے۔ اتے نور پور دے لوک ڈاڈھے گپی نیں۔
مہینیاں بارے اکھان
* پھگن آکھے چیتر نوں سُن میرے بھائی ، میں لنگھائی جھون جھان توں بنے لائیں
پھگن:۔ پنجابی کلینڈر دا یارواں مہینہ ۔چیتر :۔ پنجابی کلینڈر دا بارواں مہینہ
جھون جھان:۔کھچ دھر وکے ،مشکل نال بنے :کنارے۔ باہر کڈھن پھگن اپنے نالدے مہینے چیتر نوںآکھدا اے ۔کنک پکن وچ تھوڑا چر رہ گیا ۔میں تے کھچ دھرو کے وقت لنگھا دتا اے ہن توں لوکائی نوں کنڈھے لا دیویں تے وساکھ تیکر اپڑا دیویں جدوں کنک پک جاندی اے ۔
* جیٹھ تائے، ہاڑ لائے،اوس دیس دے کال نیڑے نہ جائے
جیٹھ :۔پنجابی کلینڈر دا دوجا مہینہ،تائے،تپے رج گری پوے
ہاڑ :۔پنجابی کلینڈر دا تیجا مہینہ ،لائے ورکھا ہووے بارش ہووے
کال :۔قحط ،نیڑے :۔ نزدیک
جے کر جیٹھ مہینے اندر پوری گری پوے تاں سورج دیاں رشماں راہیں بھوئیں پولی ہو جاندی اے اتے اوہدی سیم مُک جاندی اے۔ مڑ ہار مہینے رج کے ورکھا ہووے تاں اجیہے دیس وچ کدی کال نہیں پے سکدا۔
* بھادروں:۔پنجابی کلینڈر دا پنجواں مہینہ ،پدر رنگ :-بدر رنگ !
بھادروں: دا مہینہ اجیہا بدر نگ ہوندااے پئی گرمی تے مُٹر نال گورے تے کالے رنگ دے لوکاں دا اکو جیہا رنگ ای ہو جاندااے ۔گرمی اوہناں دا رنگ خراب کر دیندی اے ۔
* پو ہ مانگھ دی دیہاڑی ۔چُلھا چونکا اتے بہاری
پوہ:۔پنجابی کلینڈر دا نانواں مہینہ ۔مانگھ :۔پنجابی کلینڈر دا دسواں مہینہ ،دیہاڑی،چونکا، ہندواں دا کھان پین والا تھاں بہاری ، جھاڑو ،وغیرہ وغیرہ۔
پوہ مانگھ مہینے وچ دن ایناں نکا ہو جانداے پئی /چّلھے تے روٹی پکا ندیاں بھانڈا ٹینڈر سانبھدیاں اتے جھاڑو دیندیاں دن مُک جاندااے۔
تبصرے
ایک تبصرہ شائع کریں